تاریخچه مختصر جامعه یهودیان مشهدی

تاریخچه مختصر جامعه یهودیان مشهدی
در کتاب تاریخ یهودیان مشهد ذکر گردیده که کشور بابل (عراق امروزی) مغلوب کورش کبیر گردید و یهودیانی که به گالوت بابل برده شده بودند، آزاد گردیده بطرف کشور پهناور ایران سرازیر شدند و در شهرهای مختلف ساکن شدند. زمانی که شاه اسماعیل صفوی شهر قزوین را به پایتختی ایران برگزید، گروهی از همین یهودیان به شهر قزوین آمده و جامعه مورد اعتمادی را تشکیل دادند.
در سال 1747 نادرشاه افشار پس از حمله به هندوستان و آوردن غنایم جنگی به توصیه درباریان خود چهل خانوار از همین یهودیان مورد اعتماد قزوین را برای حفاظت از خزانه خود به شهر مشهد مرکز استان خراسان روانه کرد و آن ها در محله عیدگاه که اقامتگاه زرتشتیان مشهد بود ساکن شدند.

نقشه قدیمی محله کلیمیان مشهد (برای بزرگ دیدن لطفا بروی عکس کلیک کنید)

خانه ای در محله عیدگاه با سردر آجرکاری با نقش آجری ستاره داود

خانه ای در محله عیدگاه با سردر آجرکاری با نقش آجری ستاره داود

نمای داخلی محوطه رختکن ، حمام آقامحمد تقی لوی که در گذشته مخصوص خانواده های کلیمی بوده . سبک معماری بنا متعلق بدوران قاجار می باشد

دکانی در محله عیدگاه ،با نقش ستاره داود

خانه ای متروکه در محله عیدگاه آثار بجامانده از معماری گذشته مشهد

حیاط خانهای قدیمی واقع در محله عیدگاه

خانه ای در محله سابق کلیمیان (عیدگاه ) مشهد

تصویر نقاشی بجا مانده ، در خانه ای تخریب شده در محله عیدگاه مشهد

کوچه جاوید واقع در محله کلیمیان (عیدگاه ) مشهد تابستان 2012

هیئت خاتم الانبیا واقع در محله عیدگاه مشهد تابستان 2012

جمعی از یهودیان خراسانی

نگاره ستاره داود از انوسی های مشهدی در اوایل قرن نوزدهم

در زبان عبری انوسه به معنای (بالاجبار پذیرفتن) می باشد. شرح غائله «الله دادی» در تاریخ 12 نیسان 1839 در پشت جلد یک صیدور بوسیله یک یهودی مشهدی ثبت گردیده و هم اکنون در موزه بن صوی نگهداری می شود.
شرح این ماجرا در کتب دکتر یوسف ولف، پروفسور والتر فیشل، رفائل فتای، فرائیم نیمروک، اسحاق بن صوی و دکتر حبیب لیوی ذکر گردیده است.
در این واقعه حدود 36 یهودی بیگناه کشته و تعدادی خانه و کنیسا و کتب مذهبی به دست اوباش به آتش کشیده شد.
از آن زمان بعد که قریب به400 مرد یهودی مجبور شدن مذهب خود را پنهان کنند و زندگی سختی آغاز شد. در عین حال داخل منزل یهودی کاشر، تفیلا(نماز) خوان و مومن به شرعیت خویش بودند.
زندگی غم انگیز یهودیان مشهدی طی یکصد سال، مشابه مارانوهای اسپانیا و پرتقال (بظاهر مسیحی شدگان) بود. با وجودی که مارانوها به مرور از یهودیت دور شدند، ولی انوسه مشهدها دین خود را فراموش نکردند و نماز خوانده، صیصیت و تفیلین می‌ گذاشتند. آن ها در زیرزمین‌ها کنیسا دایر می کردند و از قصابی های عمومی گوشت می‌خریدند ولی مصرف نمی کردند. در خفا شخیطا(ذبح شرعی) می کردند و شمع شبات را در زیر سبد روشن می کردند. در شبات و موعدیم در مغازه ها به بهانه های مختلف هیچ نوع جنسی نمی فروختند. در همین شرایط، یهودیان مشهد بعنوان تجار معتبر مورد اعتماد اهالی مسلمان شهر مشهد بودند. مهمترین عاملی که جامعه یهودیان مشهد را این چنین به یکدیگر وابسته نمود، وحشت از مخلوط شدن و ازدواج فرزندانشان با خانواده های غیر یهودی بود. چون گاهی اهالی مشهد به خواستگاری دختران جامعه آنها می آمدند. در این موقعیت، بزرگان جامعه چاره‌ای اندیشیدند و دختران نوزاد را از بدو تولد برای پسر عموها و پسر خاله ها بنام نامزد نامگذاری می کردند. با این عمل (اسم سرزد) می گفتند. آن ها ادعا می کردند که این دختر نامزد و ناموس پسر عمویش است و به این وسیله از ازدواج فرزندان با غیر یهودیان جلوگیری می نمودند. دختران اکثراً در سنین 9 سالگی ازدواج می کردند. شاید یکی از دلایل جدایی طلبی این جامعه، هراس از اختلاط با اقوام دیگر می باشد که در ذهن افراد این جامعه نقش بسته و باعث وابستگی به همدیگر و خویشاوندی با همشهریان خود گردیده است. این سنت حتی در تهران و آمریکا نیز ادامه یافته است. احتمالاً به همین دلایل جامعه یهودیان مشهدی یک جامعه خودکفاست و در تمام امور اجتماعی وابسته به راهنمایی و همت بزرگان و خدمتگزاران جامعه خود می باشند . قبل از مهاجرت به تهران، بخاطر آزادی های بیشتر، جامعه مشهدی دارای 11 کنیسا و بت میدراش و کلاس های مکتب عبری در مشهد بودند و اغلب کنیساها بنام خانواده های خیر جامعه نامگذاری شده . رهبران مذهبی و ملاهای جامعه امثال ملامراد آقالر، ملا یوسف دیلمانی کلیه امور خیریه و بریت میلا (ختنه) و شخیطا و عقد و ازدواج را به رایگان و داوطلبانه انجام می‌دادند.
در سال 1946 پس از جنگ جهانی دوم مجدداً در یک واقعه تراژدی، عده ای اوباش و متعصب به محله یهودیان مشهد حمله کرده و واقعه پسح دوم تکرار گردید. همین مطلب باعث دلسردی جامعه مشهدی و موج مهاجرت آن ها به پایتخت گردید، به مرور جامعه بزرگی متجاوز از 2000 براخا از افراد جامعه به تهران و تعدادی به لندن- هامبورگ- میلان و سرزمین مقدس مهاجرت کردند.
در سال 1948 پس گروهی از یهودیان مشهدی به سرزمین مقدس رفته و مقیم آنجا شدند. هم اکنون قریب 20 هزار براخا از اولادان و وابستگان آن ها در آنجا زندگی می کنند. آن ها دارای تشکیلات وعد مرکزی، چندین کنیسا، خانه سالمندان آبرومندانه و محافل مختلف می باشند.
یهودیان مشهدی از سال 1946 الی 1980 در تهران ساکن بودند، آن ها در تهران دارای 8 براخا کنیسا، میقوه، تلمود تورا و بت قواروت بودند و برای اولین مرتبه در سال 1963 به همت آقای عبدالرحیم اعتصامی، جامعه دارای اساسنامه و انتخابات گردید و نیز انجمن خراسانی ها در تهران دایر گردید. جامعه مشهدی در تهران دارای پیشکسوتان و خدمتگذاران خیری مانند خانواده های لیویان، نبویان- یوسف زاده- عبدالله زاده- رفیع نیا- حکیمیان مرتضی اف- زر- حریری طلوع- کردوانی- کاشانیان در میلان و میرزا آقاجان نسیمی در هامبورگ بودند. اولین کنیسای جامعه مشهدی در تهران، کنیسای عزیزخان همراه با میقوه بود و سپس کنیساهای عبدالله زاده- لیویان- رفیع نیا- نصرت و مجموعه کنیساهای انجمن خراسانی ها در خیابان زرتشت که محل برگزاری عروسی ها و مجالس بود که تصاویر اغلب آن ها در سایت 7DORIM.comموجود است و هم اکنون بر اثر رأفت اسلامی، در جمهوری اسلامی ایران تمام این اماکن دایر می باشند و جامعه یهودیان در تهران دارای نماینده مجلس شورای اسلامی بوده و مراسم و فعالیت های مذهبی یهودیان نیز بطور آزادانه برگزار می شود.
در سال 1979 پس از انقلاب اسلامی در ایران، گروهی هایی از افراد جامعه مشهدی بخاطر وابستگی به اولادانشان که از قبل برای تحصیل به آمریکا رفته بودند، به نیویورک آمدند و جامعه بزرگی را در این شهر تشکیل دادند. این جامعه در منطقه کوئینز نیویورک و سپس در منطقه لانگ آیلند در شهر گریت نک ساکن شدند. در حال حاضر جامعه مشهدی نیویورک شامل هفت هزار براخا و دارای چهار مجتمع فرهنگی و کنیسا می باشند که هر کدام از این مجموعه ها از طرف یکی از خانواده های صاحب نام و با همت اعضاء جامعه اهداء گردیده است.
1- مجموعه مشهدی جوئیش سنتر و کنیسای شعره طووا در کوئینز با گنجایش 1000 براخا همراه با کلاس های تلمود تورا مینیان نوجوانان که تمام تفیلاها و تورا توسط خود جوانان اجرا می شود. کتابخانه- سالن عروسی ها- سالن ورزش جوانان. از طرف خانواده شادروان یوسف بنی لیوی دایر گردید.
2- مجموعه مشهدی جوئیش سنتر و کنیسای شعره شالوم در لانگ آیلند با گنجایش 2000 براخا همراه با کلاس های تلمود تورا، چندین کنیسا مجزا برای کودکان و نوجوانان، کتابخانه، سالن عروسی ها و جشن ها، سالن بزرگ ورزشی برای جوانان و سالن گردهمایی سالمندان به همت شادروان مهدی حریری طلوع دایر گردید.
3- کنیسای مجموعه شعره رحمیم در لانگ آیلند با گنجایش 600 براخا همراه با کلاس های مختلف دیوره تورا و مینیان های مختلف برای جوانان یشیوا رفته به همت آقای فتح الله همتیان و همچنین میقوه مجهز بنام میقوه مشه به همت آقای ماشاالله (نخمیا) سلیمانی دایر گردید.
4- مجموعه مشهدی جوئیش سنتر در 130 استیم بوت رود لانگ آیلند بنام (اور