محله کرمان بهار 2011

در اواخر قرن نوزدهم میلادی قحطی شدیدی سرتاسر سرزمین ایران بویژه نواحی جنوب و مناطق کویری را فرا گرفت . تأثیرات اسفناک این قحطی به حدی بود که بین سالهای 1860 تا 1870 میلادی جمعیت کل یزد از صد هزار به چهل هزار نفوس تنزل یافت . طبعاً جمعیت یهودی شهر از این بلای آسمانی محفوظ نماند و تعداد آن در دهه مذکور به 2000 نفوس تنزل یافته بود . “لرد کرزُن” می نویسد که در آن زمان یهودیان شهر با وصله های دوخته شده جلوی کت مشخص بودند .
بهر تقدیر این قحطی سبب شد که عده ای از بازماندگان جامعه یهودی یزد به سایر نقاط مهاجرت نمایند . عده قلیلی مقصد کرمان (حدود سیصد کیلومتری جنوب یزد) را در پیش گرفتند .
گویا حدود دو قرن پیش مصادف با دوره بعد از حمله آقا محمدخان قاجار به کرمان ، یک گروه چهار نفری عازم کرمان گشته و در یک نانوایی به عنوان کارگر روزمزد مشغول کار شدند . آنها بعداً موفق شدند خانواده های خود را جلب کرده و این مقدمه ای برای تشکیل یک جامعه یهودی در شهر کرمان گردید . البته شواهد معتبر حاکی از آنست که قدمت تاریخی سکونت یهودیان در کرمان به دوره های ( قراختائیان ) و ( صفویه ) منسوب می گردد . لیکن از یادداشت های یک جهانگرد انگلیسی به نام pottinger که از کرمان در اوایل سده 1800 میلادی دیدن کرده است چنین برمی آید که شهر خالی از سکنه یهودی بوده است .
یقیناً زمان حمله آقا محمدخان قاجار به کرمان (سال 1796 میلادی) آن عده ی قلیل یهودی از شهر خارج شده بودند .
شور بختانه شرایط دشوار مسافرت در آن زمان سبب گردید که تعدادی از مهاجران کلیمی هنگام عزیمت به کرمان جان خود را از دست بدهند و یا در بین راه تلف شدند . عده دیگری هم در شهرستان رفسنجان ( واقع در 120 کیلومتری شمال کرمان ) اقامت گزیدند . نا گفته نماند ، جمع کثیری از آنها تا دهه های اخیر یا در این شهر می زیستند و یا برای تجارت در رفت و آمد بودند .
بهر تقدیر ، آن عده که سرانجام موفق شدند به مقصد برسند ، در محله ای به نام “دولتخانه” (مجاور محله خواجه خضر) سکونت گزیدند . این محله در مجاورت منزل چندین خانوار زردشتی بوده که بروایتی قدمت سکونت آنها به دوره صفویه برمیگردد . قباله های قدیمی نشان می دهد که مهاجرین تازه وارد (کلیمیان ) ، خانه های خود را از مسلمانان و یا زردشتی ها خریداری کرده اند .
یک انگلیسی دیگر بنام “پرسی سایکس” که چندین ماه (سال 1917 میلادی) را در کرمان گذرانده ، ضمن دیدار از محله های شهر چنین می نویسد : ما به یهودیان شهر برخورد می کنیم که در شرایطی رقت انگیز زندگی میکنند . امرار معاش آنها از طریق کارهای کم درآمد منجمله : پیله وری می باشد . آنها جعمی از یهودیان یزد میباشند که از بغداد به طرف شرق مهاجرت کرده اند :
بدون تردید ، منظور” پرسی سایکس” از بغداد همان بابل قدیم بوده است که مهاجرت یهودیان به شهرهای داخل ایران در دوره پادشاهان هخامنشی بویژه کورُش کبیر اتفاق افتاد .

برگرفته از یاداشت های کوروش میرزاحی

محله کرمان بهار 2011

همانطور که به یاد داشت های «پرسی سایکس » اشاره شد ، امرار معاش جامعه کلیمیان کرمان از طریق مشاغل کم درآمد بوده است . آنها در اوایل پیله ور بودند به عبارتی اجناس خرازی و یا پارچه را به شهرستانها و دهات اطراف برده و میفروختند . در بعضی موارد این افراد در همان شهرستانها اقامت گزیده و مغازه افتتاح میکردند . به همین سبب شهرستانهای رفسنجان ، سیرجان ، بافت و بم و حتی شهداد یهودی نشین شده اند . در دهه های اخیر (قبل از خروج دسته جمعی از کرمان) کسبه یهودی در بازار گنجعلی خان فعالیت های مهم و حتی تجارت پشم و قالی را در دست داشتند . حتی یک عمده فروشی لوازم لوکس و وسائل الکتریکی خانگی متعلق به “موسی کاهنی” بود که نسبتاً در شهر معرف بود .

محله کرمان بهار 2011

تعدادی از عکاس های مهم استان کرمان یهودی بوده اند .آنها نیز به حوزه نظام وظیفه شهرستانهای سیرجان، بم ، بافت و … رفته وشغل عکاسی را انجام می دادند .
اولین دندان ساز شهر کرمان یک صنعتگر یهودی بنام “حاجی بابائی ” بود که به چند تن از جوانهای محله حرفه دندانسازی را آموزش داد و آنها نیزهر یک توانستند وارد این حرفه شوند . یکی از فرزندان حاجی بابائی بنام “موسی صبی” وکیل برجسته با شهرت بین المللی می باشد . او سالها مشاورت شرکتهای نفتی را در ایران بعهده داشت . وی نیز مؤلف کتاب «محاکمه آیشمن » میباشد .

محله کرمان بهار 2011

آن عده از مهاجران یزدی که به کرمان کوچ نمودن ، سبک و روش تدریس مکتبهای یزد را با خود آورده و مکتبی ایجاد کردند . این مکتب مدتها بسرپرستی “مُلا مُشه خبیصی” اداره می گردید و کلاس درس آن در خانه ملا دایر بود . بعد از مُلا مُشه فرزند او “ملاصیون” سرپرستی مکتب را بعهده گرفت .
گویا دو سه سال بعد از تأسیس مدرسه آلیانس در یزد (سال 1920 میلادی) دو مأمور موسسه نامبرده به کرمان آمدند . اما بواسطه کم بودن جمعیت و مخالفت ملای شهر (ملا الیاهو) که سنت گرا بود ، آنها از تأسیس مدرسه صرف نظر کردند . سرانجام در سال 1947 میلادی یک دبستان بنام گنج دانش تحت مدیریت مرحوم “حزقیال زروبابلی” در محله یهودیان تأسیس گردید . این مدرسه وابسته به سازمان فرهنگی اوتصر هتوراه بود و تا سال 1979 میلادی دایر بود .
شاگردان مدرسه گنج دانش پس از فارغ التحصیل شدن به دبیرستانهای دولتی رفته و به تحصیل ادامه می دادند . این مدرسه یک کودکستان و یک درمانگاه کوچک نیز داشت که از طرف سازمان جوینت حمایت میشد .

محله کرمان بهار 2011

نظر به اینکه حمام قدیمی ویژه کلیمیان کرمان فرسوده شده بود ، مرحوم “موسی کاهنی” رئیس انجمن صبرا در اواخر دهه 1340 خورشیدی یک حمام جدید در حوالی همان حمام قدیمی بنا نمود . ضمناً آن مرحوم سعی بسیار مبذول داشت تا اماکن نامبرده ( وقفی ) را بنام انجمن کلیمیان تهران به ثبت برساند .