اردستان

تصویری از روستای زاغل که طبق نوشته های تاریخی در پیش از اسلام ساکنین یهودی مذهب داشته است

یهودیان اردستان
اردستان یکی از شهرهای کهنسال ایران می باشد که پیشینه تاریخ آن به دوران اردشیر دوم هخامنشی و به قولی به دوران پارت ها می رسد. وجود یک کاریز باستانی به نام ارونه که تاریخ هزاران ساله دارد، گویای قدمت این شهر کویری ایران می باشد.
این شهر در زمان اشکانیان و ساسانیان به اوج آبادانی رسید و حتی به قولی زادگاه انوشیروان دادگر شاه معروف ساسانی می باشد. وی دوران کودکی خود را در دیار مادری خود در این شهر گذرانده بود و بعد ها پس از رسیدن به پادشاهی دستور داد 80 کاخ برای 80 همبازی دوران کودکی خود در این مکان بسازند که باقیمانده آن اکنون در محله ای موسوم به ” لب جوی کوشک” قرار دارد. در این محله تا دوران پهلوی دوم حدود چند خانواده یهودی ساکن بودند.
در واقع بنابر نوشته های تاریخی و نقل قول های ساکنین فعلی، شهرستان اردستان از دوران باستان حاوی جمعیت معدودی از یهودیان ایران بوده است که آخرین آنها تا اوایل دوران محمدرضاشاه همچنان ساکن این شهر بودند.
عده ای آنها را وابسته به یهودیان کاشان می دانند، لیکن بر اساس منابع تاریخی و مطالب درج شده در کتاب آتشکده اردستان که مشتمل بر تاریخ این شهر می باشد، روستای زاغَل در دوران پیش از اسلام ساکنان یهودی داشته و حتی در اوایل دوران اسلامی مسجدی در این روستا ساخته شده بود که دارای دو قبله یکی به سوی اورشلیم و دیگری به سوی مکه بوده است.
بر اساس نوشته این کتاب این مسجد هنوز هم باقی است و نگارنده حدس زده که ابتدا کنیسا بوده و بعدها به مسجد تبدیل شده است.
در مورد یهودیان اردستان در دوران معاصر آنچه از ساکنین شنیده می شود این که آنها 4 خانواده بودند که معروف ترین آنها مشهور به شعبان یهودی (در اصل شمعون) و فردی به نام ملامراد بودند. شمعون در واقع یک تاجر و فروشنده پارچه های کرباس بوده و با لهجه خاصی به فارسی سخن می گفت. سایر آنها در زمینه آشنایی با طب و عتیقه شناسی مشهور بودند.
در مورد آنها اطلاعات زیادی در دست نیست، لیکن ماجرای زیر در مورد شمعون یهودی در بین مردم هنوز مشهور است:
می گویند روزی شمعون از دست فرزند خود دلخور و عصبانی شده بود و او را نفرین نمود، “خدا بیکارت کند”، دیگران که اطراف او بودند همگی به خنده افتادند و با تعجب پرسیدند این دیگر چه نوع نفرینی است؟! شمعون در پاسخ گفته بود، شما نمی دانید! بیکاری عامل هر نوع تباهی و بدبختی است، برای ما یهودیان بیکاری بدترین دشنام است.
هنگامی که در دهه 1370عده ای از مردم فعلی اردستان بنا داشتند روستایی به نام “گَزگُهُر” را خریداری نمایند، اداره ثبت اسناد، آنها را به مالک آن روستا که در واقع شمعون یهودی بوده ارجاع می دهد و آنها پس از جستجو متوجه می شوند که شمعون یهودی سالها قبل فوت کرده و فرزندان وی در کشور آمریکا ساکن هستند. این آخرین اطلاع از سرنوشت یهودیان اردستان می باشد.

برگرفته از یاداشتهای : عباس طباطبائی

تصویری از محله لب جوی کوشک که باقیمانده یهودیان اردستان تا حدود 50 سال قبل در آن ساکن بوده اند.