حاخام نتن الی

یهوشوع (فرج الله) نتن الی در سال 1294 خورشیدی در یک خانواده متدین، در شهر تاریخی همدان چشم به جهان گشود.
20 ماه از تولدش نگذشته بود که مادرش با بجا گذاشتن چهار فرزند، دار فانی را وداع می گوید. پدرش الیاهو خداداد از تجار سرشناس همدان به شمار می رفت و برای سرپرستی کودکان، دیری نمی گذرد که تن به ازدواج دوم می دهد.
یهوشوع تحصیلات ابتدائی و متوسطه را در مدارس آلیانس و دوره دوم متوسطه را در دبیرستان پهلوی همدان به پایان برد و پس از اخذ دیپلم در سال 1313 جهت ادامه تحصیلات راهی ایسرائل گردید و در دانشکده فنی تخنیون حیفا در رشته آرشیتکت ساختمان مشغول به تحصیل گردید.
پس از گذشت یکسال و کسب موفقیت چشمگیر در سال اول به جهت عدم تامین مالی به ناچار دانشکده را رها ساخته و به دنبال کار به اورشلیم عزیمت نمود. دیری نپائید، برای ادامه تحصیل این بار در رشته ادبیات (تنخ و تلمود) در دانشگاه عبری اورشلیم ثبت نام نمود.
کمتر از دو سال بعد، شعله های جنگ جهانی دوم در اروپا شعله ور گردید. آن زمان کشور ایسرائل تحت قیومیت دولت سلطنتی انگلستان اداره می شد یهوشوع نتن الی در یک اداره (متعلق به انگلیس ها) به عنوان مترجم مشغول به کار گردید و تا پایان جنگ به همین شغل اشتغال داشت. با وجود آنکه دانشگاه را رها کرده بود، اوقات فراغت خود را به مطالعه کتب مذهبی به ویژه توراه می گذرانید.
پس از خاتمه جنگ جهانی دوم، یهوشوع نتن الی با دعوت مرحوم راب لوی بنیان گذار اوتصر هتورا در ایران، جهت همکاری در این مجتمع فرهنگی برای تدریس زبان عبری و شریعت دینی به ایران مراجعه نمود.
یهوشوع نتن الی پس از بازگشت به وطن در استخدام گروه فرهنگی گنج دانش قرار گرفت و در سال 1326 از طرف راب لوی با همیاری شخص دیگری به نام اریه پیک به منظور رفع کمبود معلم عبری در مدارس یهودیان سراسر ایران، مامور تشکیل و اداره سمینارهای تربیت معلم و نیز تدریس در اولین یشیوای تازه تاسیس در تهران شدند.
در سال 1327 یهوشوع نتن الی با همسر خود ملکه خانم از خانواده حئیم اف ازدواج نمود. حاصل این پیوند سه فرزند پسر و یک دختر می باشد که همگی آنان دنبال رو راه پدرشان شدند. وی شش ماه پس از ازدواج جهت تدریس راهی شیراز شد و طی 12 سال در مدارس گنج دانش شیراز به تدریس پرداخت.
یهوشوع نتن الی به زبان های عبری، فارسی، فرانسه و انگلیسی آشنایی کامل داشت افزون بر آن در راستای مطالعه کتب مقدس توراه از روی متن لاتین و ترجمه قدیم آن (زبان کلیسای مسیحی) زبان آلمانی و زبان لاتین را فراگرفته بود. وی بیش از 35 سال از عمر خویش را در مدارس یهودیان ایران به آموزش زبان عبری و شریعت دینی صرف نمود و به عنوان یک شخصیت روحانی در مدرسه اوتصر هتوراه، نقش بسیار مهمی را در پیشبرد فرهنگ یهود و اشاعه قوانین توراه در میان اقشار مختلف جامعه (همکیشان خود) ایفا نموده است.
در سال 1962 مدیر موسس اوتصر هتوراه راب لوی بر اثر سکته قلبی دار فانی را وداع می گوید. چندی بعد هم معاون ایشان سلیمان کهن صدق به واسطه داشتن کسالت به عالم باقی شتافت. اوتصر هتوراه جهانی با روبرو شدن با این مشکل دکتر نورمان پاریس را جهت تصدی مدیریت به تهران اعزام نمود و بلافاصله حاخام نتن الی به معاونت اوتصر هتورای ایران پذیرفته شد.
پس از دکتر نورمان پاریس، راب دوو حورو وتیتر به ریاست اوتصر هتورا منصوب گردید و پس از وی ایسرائل شیف و سپس پروفسور یوسف شوخاطر ویچ به این سمت گمارده شد. طی هجده سال حاخام یهوشوع نتن الی با سمت معاونت اوتصر هتورا و یک روحانی فرهنگی، توانست به خوبی از عهده مسئولیت های محوله در زمینه آموزشی دینی موفقیت های مهمی را کسب نماید.
پس از استقرار جمهوری اسلامی در ایران در سال 1980 حاخام یهوشوع نتن الی به اتفاق خانواده اش، زادگاه خویش ایران را به مقصد ایسرائل ترک نمود، پس از یک سال اقامت در ایسرائل به دعوت خویشان خویش به لوس آنجلس مهاجرت نمود. وی در لس انجلس با وجود سپری نمودن دوران بازنشستگی، همانند دوران گذشته بیشتر وقت خود را صرف آموزش و تعلیمات دینی جوانان نمود. همچنین در همین راستا جهت احداث کنیساها و مراکز فرهنگی و آموزشی در لوس آنجلس همکاری پر ثمری را انجام داد. از این رو هنگام گشایش چندین مرکز آموزشی در منطقه ولی در سال 1992 به پاس قدردانی نام یک کنیسا و مدرسه را به نام ایشان (نتن الی) نامگذاری نمودند. همچنین در شهر لوس آنجلس در سال 1994 یک کنیسا و در سال 1998 یک مدرسه را به نام نتن الی نامگذاری نمودند و نیز به واسطه فعالیت های فرهنگی وی در کنیساها به ویژه در مجتمع ارتص از سال 1996 به عنوان ربای این مجتمع فرهنگی رسما استخدام گردید. از دیگر فعالیت های فرهنگی حاخام نتن الی ترجمه و ویرایش متون مذهبی را می توان نام برد. به ویژه ویرایش مجدد کلیه نوشتارهای دینی وی که درگذشته انجام شده بود همچنین ترجمه دو کتاب تلمود و هگادا شل پسح، ضمن آن که وی از سال 1316 خورشیدی در سن 18 سالگی شروع به نوشتن خاطرات وقایع مهم و تفسیر و تعبیر آن نمود. امروز پس از گذشت بیش از 70 سال، حاصل آن پژوهش ها و نوشتارهای اندیشمندانه ده جلد کتاب قطور (دستخط) با نام یادداشت های هفتاد سال فعالیت های فرهنگی حاخام نتن الی می باشد که نزد دخترشان نگاهداری می شود. حاخام یهوشوع نتن الی با عنوان معلم تعلیمات دینی در 24 دسامبر 2005 بر اثر بروز بیماری در سن 89 سالگی دار فانی را وداع گفت، طبق وصیتش، وی را در ارتص ایسرائل به خاک سپردند.
آثار مهم وی عبارتند از:
1- زندگینامه پیامبران (نویئیم)
2- گنجینه گوهرها
3- گنجینه تلمود
4- زندگی زناشوئی همراه با نیکبختی (ترجمه)
5- هگادا شل پسح