مراد اریّه

مراد اریّه در سال 1277خورشیدی (1898 میلادی) در شهر کاشان در یک خانواده متدین یهودی چشم به جهان گشود. پدرش حاخام رفائیل اریّه از شخصیت های روحانی کاشان به شمار می رفت.
مراد اریّه تحصیلات ابتدایی را در مدرسه آلیانس کاشان و به موازات آن در مکتب پدرش و دیگر علمای روحانی کاشان به فراگیری علوم توراه و دیگر اصول دین و آئین یهود پرداختطوریکه مقارن با دوران بلوغ موفق به دریافت اجازه نامه شحیطا گردید.
دیری نپایید که مراد اریّه با تصمیم والدینش، رهسپار شهر رشت گردید تا در آنجا نزد برادر بزرگترش از امکانات بیشتری در مقایسه با کاشان برخوردار شود، ضمن آنکه در مغازه پارچه فروشی برادرش (یحیی اریّه) در کسب و تجارت مشغول باشد و شاید بتواند به تحصیلات بیشتری نائل شود.
علاقه و استعداد وی در کسب و کار، باعث گردید که بیشتر اوقات خود را در این امور صرف کند و موفقیت های چشمگیری را کسب نماید. طوریکه طی مدت کوتاهی موفق شد برای خود مغازه ای را تأسیس و اقدام به خرید و فروش پارچه و منسوجات کند.
او استعداد عجیبی در فراگیری زبان های خارجی داشت و طی اقامتش در رشت زبان روسی را بخوبی صحبت می کرد و همین امر باعث جذب مشتریان بیشتر از همسایه شمالی (روسیه) که به ایران سفر می کردند شده بود.
پس از کسب تجربیات لازم در این رشته دیری نپایید جهت گسترش فعالیت های تجاری خود از طریق بندر پهلوی، رهسپار روسیه و سپس راهی مراکز تجاری اروپا گردید. او علیرغم سن جوانش تجربیات مهمی را در راستای تجارت پارچه با کشورهای اروپایی به ویژه انگلیس و ایتالیا بدست آورد و خیلی زود توانست به عنوان وارد کننده منسوجات در بازار تهران جایگاه ویژه ای را کسب نماید.
مراد اریّه طی رفت و آمدها و انجام امور بازرگانی در تهران با دختری به نام اقدس از خانواده یظهری آشنا شد، که این آشنایی در سال 1298 خورشیدی منجر به ازدواج گردید. ماحصل این پیوند سه فرزند پسر و چهار دختر می باشد.
مراد اریّه فعالیت های اجتماعی خود را رسماً از سال 1306 خورشیدی با عضویت در انجمن شهر تهران شروع کرد. طی جلسه ای که هیات مدیره انجمن شهر با حضور رضا شاه برگزار نموده بود، وی در پاسخ به سؤالات رضاشاه راجع به وضع کلیمیان به ویژه کلیمیان محله عودلاجان، اظهار داشت که اکثر یهودیان تهران در محله (خیابان سیروس) اقامت دارند و از نظر امکانات زندگی فاقد شرایط مناسب هستند، ضمن آنکه برای جابجایی به نقاط دیگر تهران دارای محدودیت می باشند و امکان معاملات زمین در نقاط دیگر برای آنها امکان پذیر نمی باشد .
بلافاصله با دستور رضاشاه تسهیلاتی فراهم گردید که یهودیان در صورت تمایل بتوانند در هر نقطه از تهران خانه بخرند یا معاملات املاک انجام دهند و همین امر باعث گردید که یهودیان در مناطق حسن آباد، آقا شیخ هادی و دیگر مناطق شمال تهران خانه بخرند و در امر خرید و فروش ملک نیز فعال شوند.
مراد اریّه بیشتر وقت خود را به امور تجارت در رابطه با کشورهای اروپایی و امریکا می گذرانید و توانسته بود ضمن کسب شهرت و محبوبیت، اعتبار خاصی را، هم در داخل و هم در خارج از کشور برای خود بدست آورد . وی در همین راستا طی سفرهایی که به آمریکا داشت پیرو مذاکرات با اسحق شالم رئیس اوتصر هتوراه در نیویورک توانست، موافقت ایشان را برای تأسیس شعبه ی اوتصر هتورا در ایران به ریاست و مسئولیت راب لوی کسب کند، او همچنین موفق شد از مقام عالی رتبه هواپیمایی انگلستان و رئیس کمپانی نفت بریتیش پترولیوم (B.P) که هر دو یهودی بودند جهت مذاکرات اقتصادی به تهران دعوت به عمل آورد. و این امر توانست فصل جدیدی در ایجاد ارتباط اقتصادی و بازرگانی بین دو کشور ایران و انگلیس بگشاید .
مراد اریّه ضمن فعالیت های گسترده تجاری، به عنوان یک تاجر موفق، در فعالیت های اجتماعی هم بسیار کوشا بود او به زبان های انگلیسی، فرانسه، ایتالیایی و عبری آشنایی کامل داشت و به عنوان یک شخصیت سیاستمدار، مدبر و کاردان خیلی زود توانست در کلیه سطوح مملکت با بسیاری از شخصیت های کشوری و لشکری ارتباط دوستانه ای برقرار کند و با استفاده از اعتبار و نفوذی که در بیشتر سازمان ها و شخصیت های دولتی و حتی بین درباریان پیدا کرده بود در طی بیش از چهار دهه توانست بسیاری از مسائل و مشکلات جامعه کلیمی را بطور مسالمت آمیز حل و فسل نماید . ضمن آنکه باعث گردید یک تحول عظیم اجتماعی در طرز تفکر، ارزیابی و قضاوت هموطنان مسلمان نسبت به جامعه یهود پدید آید بگونه ای که به اقلیت کلیمی با دیده احترام می نگریستند.
سال 1322 خورشیدی دگرگونی های بزرگی در تاریخ ایران در حال شکل گیری بود، جنگ جهانی دوم در اوج شعله وری رو به پایان می رفت، ایران تحت اشغال نیروهای متفقین قرار داشت، رضاشاه تبعید شده بود و ولیعهد زمام امور را از دو سال قبل در دست گرفته بود، مراد اریّه در ششم اسفند ماه همان سال با کسب حداکثر آرای رأی جامعه کلیمی و شکست دکتر لقمان نهورای توانست به مجلس چهاردهم راه پیدا کند و مسئولیت خطیری را در آن شرایط خاص به عهده بگیرد.
بدون تردید خصوصیات مثبت مراد اریّه، عامل مؤثری در موفقیت های وی هم در امر تجارت و هم در فعالیت های سیاسی و اجتماعی بود. داشتن حافظه خوب، گشاده رویی، سخاوت طبع و نیز ادب و متانت و رفتار با سیاست وی در تمام زمینه ها به ویژه هنگام ایجاد ارتباط با شخصیت های تراز اول مملکت، دولتمردان، مقامات مجلس و به ویژه خاندان سلطنتی و شخص اول مملکت، موجب پیشرفت های شگرفی برای وی شده بود ضمن آنکه شرایط نابسامان جامعه کلیمی و ناراضی بودن آنها از عملکرد دکتر لقمان نهورای دلیل محکمی بود برای انتخاب وی جهت نمایندگی دوره چهاردهم مجلس، مراد اریّه ضمن تصاحب یکی از کرسی های مجلس از سال 1322 تا 1324 خورشیدی همزمان به ریاست انجمن کلیمیان تهران هم منصوب گردید و مسئولیت این انجمن را نیز عهده دار شد.
از فعالیت های مهم مراد اریّه در مجلس شورا، وصول غرامت از اوقاف بابت قبرستان قدیمی کلیمیان در خیابان سپه بود و مدتها بود که در آن دفنی صورت نگرفته بود و نیز جزء بیت المال انجمن بحساب می آمد و اداره اوقاف در دوران وزارت اسمائیل مرآت، این گورستان قدیمی و یک قطعه زمین متروکه دیگر( مقابل گورستان )را مصادره کرده بود.
مراد اریّه با سعی و تلاش بسیار بالاخره موفق گردید، صرف نظر از استرداد گورستان قدیمی که برای مدرسه نظام در نظر گرفته شده بود، مبلغ نقدی از دولت در قبال آن و قطعه زمین متروکه واقع در خیابان سپه دریافت کند و به عنوان اولین بودجه انجمن کلیمیان به حساب انجمن واریز نماید.
دیری نپایید وی با همت دیگر خیراندیشان جامعه کلیمی (روح اله مناسبیان) و با ارائه طرح و نظارت مهندس جهانگیر بنایان در خیابان سپه مقابل مدرسه نظام (گورستان قدیمی) اقدام به احداث ساختمان تجاری همراه با چندین مغازه با نام «پاساژ کوروش» نمود. پس از اتمام پروژه و اجاره ی واحدهای آن، او توانست برای اولین بار، ماهیانه مبلغ قابل توجهی برای انجمن کلیمیان ایجاد درآمد نماید، ضمن آنکه بخشی از واحدهای پاساژ کوروش در اجاره وزرات فرهنگ قرار گرفت.
پس از پایان دوره چهاردهم مجلس در 21 اسفند ماه 1324 خورشیدی، و آغاز دوره پانزدهم مجلس، اعتبارنامه مراد اریّه به دلایلی تصویب نشد و کرسی نماینده کلیمیان در این دوره خالی ماند؛ در دوره شانزدهم مجلس کرسی نمایندگی کلیمیان در اختیار دکتر موسی برال قرار گرفت و در دوره هفدهم مجلس شورای ملی، انتخابات انجام نشد.
در سال 1333 خورشیدی (1954 میلادی) در پی انتخاباتی که انجام گرفت، مراد اریّه مجدداً با کسب اکثریت آرای رأی به دوره هجدهم مجلس شورای ملی راه یافت و تا پایان دوره بیستم (19 اردیبهشت ماه 1345) به عنوان نماینده کلیمیان در مجلس به انجام وظیفه پرداخت.
وی مجموعاً طی چهار دوره نمایندگی در مجلس شورای ملی (پانزدهم، هجدهم، نوزدهم و بیستم) توانست خدمات بسیار مهم و ارزنده ای را به نفع جامعه کلیمیان ایران انجام دهد از جمله خدمات وی می توان به رفع تعرض همسایگان از تصرف و تصاحب قسمت هایی از املاک بهشتیه خیابان مازندران و نیز دیوارکشی قسمت غربی آن ،رفع مسائل و مشکلات انجمن کلیمیان تهران و انجمن های دیگر شهرها، تشکیل بت دین انجمن کلیمیان ،خرید باغ مریضخانه معتمد بنام انجمن کلیمیان، تشکیل کنفرانس تهران درباره حقوق نسوان ، نجات تعدادی از اشخاص بیگناه که ناحق محکوم به مرگ شده بودند، انتقال و ثبت بعضی از املاک متعلق به یهودیان تهران به نام انجمن کلیمیان تهران نام برد.
در اواخر دوره بیستم مجلس و آغاز برنامه های انتخابات برای نمایندگی مجلس دوره بیست و یکم، به جهت بروز اختلافات در جامعه کلیمیان، جمشید کشفی که مورد حمایت بعضی گروه ها و نیز جناح مذهبی قرار گرفته بود به عنوان کاندیدای این دوره و رقیب انتخاباتی مراد اریّه به وزارت کشور معرفی گردید.
مراد اریّه به خاطر جلوگیری از هرگونه نفاق و دو جناحی در جامعه ی یهود، داشتن مشغله های فراوان تجاری، حمایت دربار پهلوی از رقیب انتخاباتیش (جمشید کشفی) و نیز حادثه ی ناگواری که چندی قبل از برگزاری انتخابات برای یکی از فرزندانش «منوچهر» در یکی از شهرهای اروپا رخ داده بود، رسماً انصراف خود را از شرکت در انتخابات نمایندگی مجلس اعلام نمود.
او حتی پس از کناره گیری از عرصه ی سیاست در سال1342 خورشیدی (1963 میلادی) و متأثر شدن از سانحه تصادف منجر به مرگ فرزندش همچنان کم و بیش فعالیت های خیرخواهانه خود را دنبال می نمود و مانند گذشته برای حل و فسل مشکلات مراجعه کنندگان، هر کاری که از دستش بر می آمد انجام می داد و مدت ها غیر مستقیم به عنوان مشاور در خدمت انجمن کلیمیان فعالیت می کرد. نا گفته نباشد ، هارون سرودی از مدیران آگاه و با تجربه ، سال ها در ابعاد مختلف در خدمت مراد اریه فعالیت مینمود.
در اواخر دهه 1340 خورشیدی مراد اریّه در راستای فعالیت های تجاری خود که بیشتر صرف واردات پارچه، منسوجات و پوشاک از اروپا بود، برای اولین بار اقدام به ایجاد و بهره برداری یکی از بزرگترین مجتمع های صنعتی کشور نمود . در این مجتمع کارخانجات سرامیک سازی و کاشی سازی ایرانا، پلاستیک سازی، ملامین سازی تهران، واحد تولیدی پتو پرنیان، کارخانه بستنی سازی الدور و نیز چندین واحد کوچک و بزرگ تولیدی دیگر قرار داشت که یقیناً تولیدات این مجتمع صنعتی باعث قطع وابستگی به واردات برخی از کالا ها به ایران گردید.
در سال 1355 خورشیدی (1977 میلادی) دشمنان مراد اریّه با نیت سوء قصد به جان وی در محل کارش انفجاری را طراحی و انجام دادند، ضمن آنکه یکساعت قبل از این حادثه او به قصد انجام کاری، دفتر کارش را ترک کرده بود از این رو طرح با شکست روبرو شد و او از این مهلکه جان سالم بدر برد. چندی بعد مراد اریّهبرای مدتی بار سفر به دیار غربت بست، اوابتدا به اروپا و سپس به آمریکا نزد فرزندانش کوچ نمود و در کنار آنها اقامت گزید، وی هرازگاهی جهت انجام امور بازرگانی به تهران سفر می نمود.
با شکل گیری انقلاب اسلامی در ایران در سال 1357 خورشیدی ( 1979 میلادی)، مراد اریّه ترجیح داد دوران بازنشستگی خویش را در نیویورک بگذراند، با اینکه وی عمده فعالیت های بازرگانی را به پسرانش واگذار نموده بود ولی شخصاً تا پایان عمر بر تمام امور نظارت می کرد.
مراد اریّه در سال 1372 خورشیدی (1989 میلادی) در سن 82 سالگی بر اثر سکته قلبی دار فانی را وداع گفت .