انجمن خراسانی ها

پس از پایان جنگ دوم جهانی، حوادثی ناگوار برای شهروندان یهودی در شهر مشهد به وقوع پیوست و همین امر باعث گردید جمع کثیری از آنان رخت از دیار خود به تهران کشیدند.
اگر چه مسئله مهاجرت یهودیان از دیگر شهرها به پایتخت هرزگاهی انجام می گرفت و یک امر عادی به شمار می رفت. ولی این بار به جهت ایجاد جوی مناسب و آزادی بیشتر برای اقلیت های مذهبی، سر آغازی گردید تا کمتر از یک ربع قرن اکثریت یهودیان از مشهد خارج شوند و به تهران مهاجرت کنند.
سابقه این گونه وقایع ددمنشانه، آخرین بار در سالهای دهه 1219 خورشیدی (1840 میلادی) در زمان صدرات محمد شاه قاجار فرزند عباس میرزا با قتل و غارت یهودیان در مشهد شکل گرفت، که به واقعه اله دادی مشهور است. طبق شواهد موجود اواخر سال 1305 خورشیدی چند خانوار منجمله همسر و فرزندان مرحوم اسحاق علی اف (اعتصامی) و نیز خانواده مرحوم ابراهیم حریری طلوع از مشهد راهی تهران شدند.
آنان اغلب جهت انجام فرایض دینی به کنیسای حئیم واقع در خیابان قوام السلطنه می رفتند با گذشت زمان و افزایش جمعیت مشهدی ها در اطراف خیابان حسن آباد، شاهرضا آقا شیخ هادی-عزیز خان و صبا و نیاز آنان به محیطی بزرگتر جهت گردهمایی های مذهبی باعث گردید با گفتگو و توافقی که با مسئولین کنیسای حییم انجام دادند، قرار بر آن شد که جهت فرایض دینی مشهدی ها می توانند در ساعاتی از کنیسای لهستانی ها که بیشتر مورد استفاده اشکنازی ها قرار می گرفت، استفاده نمایند و مسئولیت اداره آنرا هم به آقای اسحاق علی اف پدر عبدالرحیم اعتصامی واگذار نمودند.
در سال 1325 پس از گشایش اولین کنیسای مستقل مشهدی ها (کنیسای عزیز خان) در تهران، این امر میسر گردید با تشکیل شورا، کلاس های تلمود توراه و میقوه برای خانواده ها این کنیسا عملاً به عنوان یک مرکز فرهنگی و اجتماعی یهودیان مورد بهره برداری قرار گیرد.
با گذشت زمان و تأسیس کنیسا های دیگر مشهدی ها (لیویان، رفیع نیا، نصرت و …) که اغلبشان مستقل و توسط موسسین و نیز همیاری شورای کنیسا اداره می شد، این نیاز شکل گرفت که می بایست جهت سرو سامان بخشیدن به اوضاع فرهنگی و اجتماعی کنیساهای مشهدی ها، انجمنی متشکل از شورای کنیساها به وجود آید و نیز ایجاد یک صندوق مرکزی در جهت برنامه ریزی مسائل ، رفع کمبودهای جامعه و هزینه های فرهنگی و خیریه، امری ضروری به نظر می رسید.
تا آن زمان کلیه مسائل و یا اختلافات پیش آمده در جامعه مشهدی ها توسط یک شورای هشت نفری از معتمدین (موسی لیویان، حاجی آقا نبویان، عبدالرحیم زر، ابراهیم حریری طلوع، رحمت الله ارباب زاده، عزیز الله زر، نورالله زبولانی و عزیزالله کردوانی) اداره می شد.
بدین منظور در سال 1342 خورشیدی (1963 میلادی) گروهی از شخصیت های جامعه مشهدی در کنیسای لیویان اجتماع نمودند تا راجع به تشکیل یک انجمن و نحوه انتخابات آن به تبادل نظر بپردازند. مرحوم آقای عبدالرحمن ایرانیان جهت ضبط صحبت ها یک ضبط صوت را هم با خود به جلسه آورده بود. پس از آغاز جلسه به واسطه تضادها و اختلاف نظریات، در گفتگو برخوردهای شدیدی روی داد و همین امر باعث بهم خوردن جلسه و تعطیل شدن آن گردید.
پس از گذشت یکسال (1343) در کنیسای لیویان اوراقی توزیع گردید بدین مضمون، جامعه ما بزرگ شده و احتیاج به یک هیأت رهبری دارد و باید انجمنی تشکیل دهیم تا به کارهای جماعتی رسیدگی نمایند. توزیع اعلامیه انتخابات انعکاس بسیار مثبتی را همراه داشت به طوریکه اکثر به اتفاق اعضاء جامعه مشهدی موافقت خود را برای تشکیل انجمن اعلام نمودند.
دیری نپایید با دعوت از معتمدین و دیگر افراد جامعه در کنیسای صبا رأی گیری انجام گرفت. پانزده نفر به عنوان منتخبین اولین دوره انجمن خیریه کلیمیان خراسانی در تهران پذیرفته شدند که به ترتیب آراء عبارتند از :
« آقایان عبدالرحیم اعتصامی- حبیب الله نبویان- موسی کمالی- عبدالرحیم زر- ابراهیم حکیمیان حقیقت-عبدالرحمن حکیمیان ایرانیان- فرج الله لیوی- جمشید قصابیان- آقا جان عبدالله زاده مقدم- مهدی لیویان- لطف الله بنی لیوی- عزیز الله کردوانی- دکتر موسی رجب زاده- حبیب الله دیلمانیان- نورالله زبولانی»
متعاقباً با رأی گیری که در هیأت مدیره انجمن خراسانی ها انجام گرفت، « عبدالرحیم اعتصامی به سمت رئیس انجمن، آقای عبدالرحیم زر به سمت معاون، آقای حبیب اله نیویان به سمت خزانه دار و آقای آقا جان عبدالله زاده مقدم به سمت منشی انجمن انتخاب شدند.
اولین اقدام هیئت مدیره پس از تشکیل انجمن تنظیم اساسنامه و به ثبت رسانیدن آن بود. اساسنامه انجمن خراسانی ها توسط رئیس انجمن تنظیم گردید و طی نشستی تغییراتی توسط دیگر اعضاء هیئت مدیره صورت گرفت و در تاریخ بیست و ششم آبان ماه 1344 خورشیدی در وزارت کشور به نام انجمن خیریه کلیمیان خراسانی به ثبت رسید.
بلافاصله اقداماتی در جهت تأسیس صندوق انجمن صورت گرفت که با استقبال جامعه مشهدی روبرو گردید و مبالغی به عنوان سرمایه انجمن از طرف خیر اندیشان مشهدی به عنوان سرمایه به این صندوق واریز گردید. منجمله از فروش لوازم و جمع کاودهای کنیسای حکیمی های مشهد مبالغی به صندوق انجمن خراسانی ها اهدا شد.
یکی از مهم ترین وظایف انجمن خراسانی ها، ایجاد رابطه و حفظ و توسعه آن با کلیه نهادها و جوامع فرهنگی و اجتماعی یهودیان به ویژه با انجمن مرکزی کلیمیان تهران تحت ریاست مرحوم حاجی حبیب القانیان بود.
از دیگر اقدامات مهم انجمن خراسانی ها :
رسیدگی و سرپرستی املاک اعضاء انجمن در مشهد، تهران و دیگر شهرها، همچنین انتقال و به ثبت رسانیدن املاک وقفی به نام انجمن خراسانی ها، منجمله کنیساها و زمین گورستان در مشهد، همچنین املاک موجود که فاقد سند بودند. رسیدگی به امورات جامعه، حل و فصل اختلافات خانوادگی، رسیدگی و کمک به خانواده های بی بضاعت، رسیدگی به امور ورشکستگان، ایجاد کنیساهای جدید و نیز بازسازی کنیساهای قدیمی که در صدر فعالیت های این انجمن قرار داشت.
دوره انتخابات انجمن خراسانی ها در تهران شامل دوره های دو ساله یا سه ساله بوده در سال 1354 پس از گشایش ساختمان جدید انجمن خراسانی ها در خیابان زرتشت پنجمین دوره انتخابات انجام گرفت و پانزده نفر به عنوان اعضاء هیئت مدیره انتخاب شدند که به ترتیب کسب آراء عبارتند از:
«آقایان عبدالرحیم اعتصامی- عبدالرحیم زر- حبیب الله نبویان- مهدی حریری طلوع- امین جان نبی لوی- ابراهیم حقیقت- اسحق دیلمانی- یوسف عبدالله زاده- فرج الله لوی- آلبرت کرمیلی- هوشنگ نامدار- مهندس نورالله محبان- هارون کهنیم- ناصر زر- جک نسیمی»
ناگفته نماند در تمام پنج دوره انتخابات انجام شده، آقای عبدالرحیم اعتصامی شرکت داشتند و به عنوان رئیس انجمن انتخاب شدند، همچنین آقای عبدالرحیم زر به عنوان معاون و آقای حبیب الله نبویان به عنوان خزانه دار انجمن در این پنج دور سمت خود را حفظ نمودند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 به واسطه مهاجرت یهودیان مشهدی به خارج از کشور و به حد نصاب نرسیدن رأی دهندگان، از آن تاریخ به بعد، انتخابات انجمن خراسانی ها انجام نشده است.

انجمن خراسانی ها