بیوگرافی آقا یقوتییل

در تاریخ یهودیان کاشان نام آقایقوتیئل به عنوان یک شخصیت فرهیخته و خیراندیش به ثبت رسیده و آنچه که از وی در این مقاله به نگارش درآمده ، اطلاعات مختصری است که از بعضی از شاگردان مدرسه آقایقوتیئل و نیز همچنین از نسل سوم خویشان وی استنباط گردیده است .
آقایقوتیئل فرزند اسحق بن مشه و ساراحی در دهه 1220 خورشیدی در شهر کاشان متولد گردید . اطلاعات چندانی از او در دسترس نمی باشد، جز آنکه دارای سه برادر و با اسامی ” عبا ” ، ” یعقوب ” و ” آشر ” نیز همچنین یک خواهر به نام ” ساراحی ” بود . سالها بعد ، برادرها پس از ازدواج شوربختانه صاحب فرزند نشدند ، اما خواهرشان ” ساراحی ” صاحب دو فرزند شد که امروز نوادگان ایشان ، خانواده های ریحانی ، مسجدی، آشریان و روشن را تشکیل داده اند . از آنجائیکه این چهار برادر نتوانسته بودند صاحب فرزند شوند و بسیار مصمم بودند که پس از فوتشان نامشان در جامعه یهودی ماندگار بماند ، لذا تصمیم گرفتند با صرف وقت و ثروتشان هر یک امر خیری را که جامعه کلیمیان کاشان به آن نیازمند بودند به عنوان یک عمل عام المنفعه به انجام برسانند .
از این رو “آقایقوتیئل” ، برادر بزرگتر که سالها در امور خیریه فعال بود و کم و بیش به کمبودهای موجود در جامعه کاشان ( در آن دوران ) واقف بود ، اقدام به تأسیس مدرسه ای نمود تا نواقص موجود فرهنگی را در جامعه کاشان به حدأقل برساند . ضمن آنکه خودش شخصاً بر عملیات ساخت و ساز مدرسه از آغاز تا پایان آن نظارت نمود .
” آقا عبا ” برای همکیشان خود یک حمام عمومی ویژه کلیمیان ساخت . زیرا در آن دوران یهودیان اجازه استفاده از حمام عمومی دیگران را نداشتند . ” آقا یعقوب ” بهترین زمین زراعی خود را وقف جامعه نمود ، به عبارتی به خواست او از محصول حاصله و یا از درآمد حاصله از فروش محصول بین نیازمندان تقسیم شود . ” آقا آشر ” ، سیپک آشر را جهت دسترسی عموم به آب های (شرب) زیرزمینی را ابتدا بازسازی نمود ، سپس آن را وقف نمود .
از آنجائیکه در دوران گذشته برای تحصیل نونهالان یهودی در کاشان ، مدرسه وجود نداشت و اغلب تعدادی محدود که استطاعت مالی آنها خوب بود ، فرزندانش را به مکتبخانه می فرستادند تا از این طریق باسواد شوند . از این رو تأسیس مدرسه آقایقوتیئل یک حرکت نوین با دستاوردهای مثبت به شمار می رفت و از همان آغاز با استقبال وسیع جامعه روبرو گردید . اگرچه بودند تعدادی انگشت شمار که با این حرکت مخالفت ورزیدند اما با سیاست های مدیرانه آقایقوتیئل (استخدام ملاهای مکتبخانه به عنوان معلم در مدرسه) باعث گردید موج مخالفت ها پایان گیرد .
دیری نپائید آقایقوتیئل جهت استفاده دختران از این امکانات آموزشی ، با خرید خانه ای جنب این مدرسه و ادغام آن ، کلاسهای مدرسه را توسعه بخشید و این امر تحولی بزرگ در سیستم آموزشی کاشان پدید آورد . برای اولین بار نونهالان دختر و پسر (زیر یک سقف) در یک مدرسه مشغول به تحصیل شدند . تا دهه 1310 خورشیدی (1930 میلادی) ، آمار دانش آموزان ابتدائی دختر و پسر مجموعاً به بیش از 450 نفر رسید، ضمن آنکه به جهت داشتن کادر مجهز آموزشی متعهدد و مجرب ایرانی و فرانسوی ، تدریس زبان عبری و فرانسه و تربیت استعدادهای دانش آموزان در سطح خوب ، هر ساله تعدادی از دانش آموزان غیر کلیمی هم به جمع دانش آموزان مدرسه آقایقوتیئل اضافه گردید ، چهار سال پس از تأسیس مدرسه دخترانه ، در سال 1304 خورشیدی آقایقوتیئل بنیانگذار مدرسه هنگامیکه در تهران اقامت داشت دار فانی را وداع گفت .
پس از گشایش مدرسه (در زمان حیات آقا یقوتیئل) در سال 1290 خورشیدی اولین سمت ریاست مدرسه به عهده شیخ ضیاء بود پس از فوت آقایقوتیئل ، به جهت قرار گرفتن مدرسه آقایقوتیئل زیر چتر مؤسسه ی آموزشی آلیانس (اتحاد) ، چند سالی تحت نظارت این مؤسسه به حیات خود ادامه داد . اما با بروز اختلافات میان مؤسسه آلیانس و اولیای مدرسه ، مسئولیت کامل مدرسه در اختیار انجمن کلیمیان کاشان و نیز اولیاء و مربیان مدرسه قرار گرفت . سپس این مسولیت به عهده شخصی به نام مسیو شالم قرار گرفت ، ضمن آنکه از آن به بعد چندین معلم تحصیل کرده در فرانسه هم به کادر آموزشی مدرسه اضافه گردید .
از بدو تأسیس در دهه 1290 خورشیدی (1910 میلادی) تا سال 1358 جمعاً ده مدیر مسئولیت خدمت در این واحد آموزشی را عهده دار بودند ، در بین آنان سه مدیر غیر یهودی هم سالها خدمت نمودند .
مدیران مدرسه عبارت بودند : شیخ ضیاء ، مسیو شالم ، اسحق بن فیل، سید فاطمی ، مسیو حنیا ملامد ، سید ضیاء ، آقا الیاهو خوش لسان ، مسیو بنارش ، سلیمان دانشور و آخرین نفر تقی حائری بود که بیش از سی سال مسئولیت مدیریت مدرسه آقایقوتیئل را به عهده داشت .
معلمین مدرسه عبارت بودند : 1- مریم خانم 2- کشور خانم 3- بی بی جان 4- خانم اوهب ماشیح موره 5-ارسطو جلیل 6- حوحنان یزدی 7- احسان نصیری 8- مروج 9- خانم اکرمی 10- خانم شیبانی 11- اسحق نیک پور 12- خانم اجناسیان 13- ابراهیم نورانی و شماری دیگر .
نیز همچنین ” دیوید آلیانس ” که در دهه 1320 خورشیدی یکی از شاگردان این مدرسه به شمار می رفت بعدها وی همواره با حمایت های مالی خود از این مدرسه ، باعث ترغیب و ادامه فعالیت های آموزشی این مدرسه گردید . در همین راستا به واسطه نیاز کلیمیان کاشان به یک دبیرستان دخترانه در دهه 1330 خورشیدی یکی از خیراندیشان یهودی کاشان به نام عاشر ستاره (او هم همانند آقایقوتیئل از نعمت داشتن فرزند محروم بود) خانه ای جنب مدرسه آقایقوتیئل را که به خودش تعلق داشت ، پس از بازسازی جهت تأسیس دوره اول متوسطه (دبیرستان دخترانه) در اختیار مسئولین مدرسه آقایقوتیئل قرار داد .
پس از پایان جنگ جهانی دوم رفته رفته موج مهاجرت یهودیان از دیگر شهر به پایتخت فزونی یافت . یهودیان کاشان هم به جهت کسب درآمد بهتر ، آزادی بیشتر و بهره گیری از امکانات آموزشی و فرهنگی بهتر از این امر مستثناء نماندند ، و تا اواخر دهه 1330 خورشیدی جمع کثیری از کلیمیان کاشان به ویژه نسل جوان راهی تهران شدند . همین امر باعث شد ، هر سال تحصیلی تعداد شاگردان کلیمی برای ثبت نام کمتر از سال قبل آن شود اما در عوض تعداد شاگردان غیر یهودی سال به سال رو به فزونی نهاد .
با آغاز سال تحصیلی 39 و 40 خورشیدی به خاطر نرسیدن حد نصاب شاگردان یهودی در مدرسه آقایقوتیئل ، این مدرسه کاملاً تحت پوشش آموزش و پرورش کاشان قرار گرفت و پس از چند سال درحالیکه فقط تعدادی انگشت شمار شاگرد کلیمی در آن مشغول تحصیل بودند ، مدرسه آقایقوتیئل (اتحاد) پس از هفتاد سال فعالیت فرهنگی به جهت فرسودگی ساختمان ، عدم رسیدگی و نیز قرار گرفتن این مدرسه در مدرسه غیر مسکونی و عدم حمایت مالی از ادامه فعالیت باز ایستاد و توسط دولت مصادره گردید .
آقایقوتیئل یکی از تجار صاحب نام کاشان به شمار می رفت ، او از جوانی برای معاملات تجاری دائم به تهران در رفت و آمد بود و به جهت درایت و کیاست خیلی زود توانست مراحل ترقی را در حرفه خود طی کند ، بعدها پس از تأسیس « حبرا تهران » او به عنوان یکی از اعضاء حبراء انتخاب گردید . در سال 1277 خورشیدی پس از تأسیس مدرسه آلیانس در تهران و متعاقباً در همدان و اصفهان در سال (1279 خورشیدی) ، آقایقوتیئل چنان مجذوب عملکرد و تشکیلات این نهاد آموزشی که ویژه کلیمیان به شمار می رفت ، گردید که بی درنگ مصمم به ایجاد یک مدرسه مشابه آلیانس (اتحاد) در کاشان می شود .
او مدت ها با برقراری ارتباط با آلیانس فرانسه ، درخواست همکاری در راستای ایجاد یک مدرسه آلیانس در کاشان گردید و چون تا سال 1280 خورشیدی در این امر توفیقی بدست نیاورد ، از این رو تصمیم می گیرد ، شخصاً با هزینه خودش مدرسه ای را در کاشان تأسیس کند . سر انجام آقایقوتیئل با همیاری دو برادرش ” ملاعبا ” و ” آقا یعقوب ” در سال 1286 خورشیدی موفق گردید ساختمان مدرسه را به عنوان مرکز آموزش های دینی و علمی کلیمیان در محله « پاقپال » به پایان برساند و به آرزوی دیرینه خود جامعه عمل پوشانید .
اگرچه تشکیلات آلیانس در تأسیس این مدرسه سهمی نداشته است ، اما بعد از درگذشت “آقایقوتیئل” ، شورای انجمن مدرسه ، برای بهره مند شدن از کمک های فرهنگی و مادی نام مدرسه را به آلیانس (اتحاد) تغییر دادند .
در سال 1305 خورشیدی با ورود ” مسیو لئون بناروش ” به عنوان مدیر مدرسه از طرف آلیانس ، این مدرسه رسماً تحت پوشش آلیانس جهانی درآمد ، اما بخاطر عدم حمایت مالی آلیانس از مدرسه آقایقوتیئل ، دیری نپائید با بروز اختلافاتی مابین آلیانس جهانی و مسئولین انجمن مدرسه (سال 1310 خورشیدی) روابط رو بسردی نهاد و ارتباط قطع گردید .
ناگفته نماند تا سال 1308 خورشیدی مدرسه آقایقوتیئل (اتحاد) به صورت مختلط دخترانه و پسرانه اداره می شد ، پس از تفکیک مدرسه ، مدیریت مدرسه پسرانه را ” مسیوبناروش ” و مدیریت مدرسه دخترانه را ” مادام بناروش ” برعهده گرفت .
شادروان حاخام یدیدیا شوفط رهبر دینی کلیمیان ایران (در سالهای 1330-1360) در خاطراتش اشاره نموده که در وی در سال 1290 خورشیدی از سن شش سالگی در مدرسه آقایقوتیئل به تحصیل ابتدائی مشغول شد ، او در سن هجده سالگی ضمن عضویت در هیأت مدیره انجمن مدرسه یا انجمن کلیمیان کاشان ، مسئولیت امور مالی ، صندوق دار انجمن و نیز دفتر داری مدرسه را برعهده داشته ، نیز همچنین اشاره نموده سالها پس از تأسیس مدرسه آقایقوتیئل مدرسه تابلویی نداشت و چون حاخام دارای خط زیبائی بود ، تابلویی با نام « مدرسه آقایقوتیئل » خطاطی و بر سر در ورودی مدرسه نصب نمودند .
نیز همچنین ، در دیوار ضلع شمالی حیاط مدرسه (سر در ایوان) تصویر بنیانگذار مدرسه بر روی لوحی کاشی کاری شده همراه متن وقف نامه به زبان فارسی و عبری بدین مضمون مزین شده بود . « اینجانب یقوتیئل خلف مرحوم اسحاق ، به رضایت قلبی تمام یک باب خانه و عمارات آن را وقف ملت محترم بنی ایرائل مقیم کاشان نمودم . در حیات و ممات من ، شخصی از وراث من حقی به این خانه نداشته و نخواهد داشت 1329 قمری »
شاگردان مدرسه آقایقوتیئل با گذشت سالها ، طی این مدت همواره از این شخصیت خیراندیش به نیکی یاد می کنند . در سال 1996 میلادی با همت ” نورالله گبائی ” و نیز جمعی دیگر از دانش آموزان مدرسه ی آقا یقوتیئل ، مراسم بزرگداشتی به پاس خدمات ارزشمندی که “آقا یقوتیئل” انجام داده بود بعمل آمد .
در این گردهمائی ضمن احترام از بنیانگذار مدرسه و نیز تجلیل از تقی حائری آخرین مدیر آن ، نیز جهت ماندگاری نام “آقایقوتیئل”، تصمیم گرفته شد در سرزمین مقدس یک بنیاد فرهنگی مشتمل بر کنیسا ، تالار اجتماعات و محلی برای برگزار جشن ها ، نیز همچنین کانونی برای بازنشستگان ایجاد گردد . سرانجام در سال 2005 میلادی این مرکز فرهنگی و اجتماعی با حمایت های شاگردان مدرسه آقایقوتیئل به بهره برداری رسید .
بر گرفته از یاداشت های دانش آموزان مدرسه آقا یقوتیئل (اتحاد)

نورالئه گبائی ، ابراهیم ستاره شناس ، ژاکوب ستاره شناس و …..