کنیسای حییم
تابستان 2009

کنیسای حییم
کنیسای حییم در سال 1292 خورشیدی مطابق با 1913 میلادی در زمینی به مساحت 1000 متر مربع در خیابان سی تیر (قوام السلطنه) کوی سیمی شماره 12 بنا گردید معمار آن استاد عزیز (معمار) بنایان، چهره‌ای شاخص که با بهره‌گیری از نوآوری‌هایش این کنیسا را بنا نمود.
ساختمان کنیسا به ارتفاع یک متر بالاتر از سطح حیاط ساخته شده است، در سطح زیرین آن محوطه‌ای است نسبتا بزرگ که بخشی از آن به صورت آب انبار بوده که تا سال 1355 استفاده می‌شده و بخش دیگر آن چندین انبار یا سرداب ها می‌باشد که در نیم قرن گذشته گاهی جهت سکونت مهاجرین جنگ زده استفاده می‌گردید. سقف آن بهره گرفته از سبک معماری قاجار به صورت طاقی هشت ضلعی (زنبوری مقرنس) ساخته شده است.
سالن کنیسا با ارتفاع بیش از دوازده متر در یک طبقه (هم کف) و در قسمت ورودی یک نیم طبقه (دوم) کوچک هم ساخته شده است و از سه جهت شمالی، جنوبی و شرقی از پنجره‌های عریض و بلند استفاده گردیده که از جهت نورگیری طراحی آن بسیار مناسب و عالی می‌باشد.
در ضلع شمالی بالای پنجره‌ها پنج اطاقک یا جایگاه های خانوادگی (همانند سالن های اپرا) برای خانواده ها، که در ایام موعدیم، انحصارا در اختیارشان قرار می‌گرفته. ضمنا نیمکت های موجود در کنیسا توسط ایوب نجار ساخته شده است.
در بخش غربی کنیسا، جایگاه تورا (محراب)، اطراف آن با تزئیناتی زیبا و پر کار که با بهره گرفتن از هنر ویژه گچ کاری و آینه کاری، شکوهی خاص به این عبادتگاه داده است. در بخش شرقی سالن در مجاورت درب ورودی قسمت بانوان در نیمه طبقه دوم با گنجایش 50 نفر و قسمت آقایان (محوطه نمازگزار) با گنجایش 250 نفر می‌باشد پرده هخال (محراب) با طرحی زیبا در سال 1335 توسط مراد اریه، (نماینده کلیمیان در مجلس شورای ملی) اهدا گردیده است.
کنیسای حییم با قدمتی نزدیک به یک قرن، به عنوان اولین کنیسا در خارج از محوطه عودلاجان تاریخی پرفراز نشیب و خاطراتی ماندگار را پشت سر نهاده است. واژه حئیم در فرهنگ عبری به معنای زندگی می‌باشد. به روایتی نام این کنیسا برگرفته از روحانی و دانشمند بزرگ حاخام حییم موره گرفته شده است.
در دهه 1290 خورشیدی جمعی از خیراندیشان جامعه، تصمیم به ایجاد کنیسایی در یکی از خیابان های اصلی شمال تهران (قدیم)، منطقه اعیان نشین می‌گیرند. از این‌رو زمینی را در منطقه خیابان قوام السلطنه خریداری می‌کنند، مرحوم ابراهیم صدق نیمی از بهای زمین را شخصا پرداخت می‌کند و نیمی دیگر و مخارج ساختمان سازی را دیگر خیراندیشان (که اکثریت آنها از اهالی کاشان بودند) تقبل می‌کنند، ضمن آنکه ابراهیم صدق به عنوان اولین عضو هیئت مدیره کنیسا، و نیز خادم کنیسا پذیرفته می‌شود.
در اطراف جایگاه تورا، تابلوهای بزرگ دست نویس (مزامیر داوید)، توسط آقای یعقوب صدق عضو هیئت مدیره و خادم کنیسا خطاطی و اهدا شده است در طی این دوران، کنیسای حییم پذیرای بسیاری از شخصیت های مذهبی و اجتماعی جامعه یهودیان تهران بوده. حاخام حییم موره، سلیمان حییم، خانواده‌حی و القانائیان، اریه و… ضمن آنکه حاخام یدیدیا شوفط و الیاهو بروخیم از شالیح‌صیپورهای این کنیسا به شمار می‌رفتند و هرازگاهی به دیبر تورا می‌پرداختند.
کنیسای حییم در دهه 1950 پذیرای جمعی از رانده شدگان یهودی از عراق بوده و تا تعیین تکلیفشان در این کنیسا موقتا سکونت گزیده بودنند.
سال 1335 اولین بازسازی در این کنیسا انجام گرفت و دومین آن در سال 1360 انجام گرفت.
پس از شکل گیری انقلاب اسلامی، رفته رفته با انجام مهاجرت ها و همچنین کوچ نمودن به مناطق شمالی تر تهران، جمعیت نمازگزار کاهش چشمگیری پیدا نمود، از این‌رو کنیسا حییم همانند بعضی از کنیسا ها، فقط در شبات ها و موعدیم و دیگر ایام خاص مراسم مذهبی را انجام می‌دهد. دکتر روبن یومطوبیان به عنوان شالیح‌صیپور و آلبرت صدق نسل سوم خانواده صدق همانند اجدادش در این کنیسا به عنوان عضو هیئت مدیره و خادم کنیسا حییم مشغول می‌باشد.
کنیسا حییم به جهت ویژه‌گی های معماری و ساختاری، یکی از یادگارهای معماری اواخر صده گذشته محسوب می‌شود. و به همین دلیل در سال 1383 خورشیدی به همت انجمن کلیمیان تهران و حمایت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کنیسا حییم، جزء آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

اولین اعضای شورای کنیسای حییم
1292 شمسی

کنیسای حییم
تابستان 2009

نمای داخلی کنیسای حییم در دهه 1320 خورشیدی

در اویل سال 1333 خورشیدی شورای کنیسای حییم با بودجه ای که در سه دهه گذشته جمع آوری کرده بود ، تصمیم به مرمت بخش های فرسوده و زیباسازی محوطه داخلی کنیسای حییم نمود . از این رو از مهندس جهانگیر بنا یان ، پسر استاد عزیز معمار (مقاطه کار کنیسای حییم) دعوت نمود تا این امر را به انجام برساند و کار نا تمام پدرش را به پایان برساند .
تغیراتی که در این راستا انجام گرفت عبارتند از :
تعویض کف کنیسا از آجر به سنگ مرمر، تعویض پوشش سقف و نصب چندین پنکه سقفی ،, حذف نصب چهار لوستر بزرگ ساخت چک ، حذف پنجره های بالای جایگاه توراه و نیزحذف درب ورودی جنب جایگاه توراه ، نصب نرده آهنی در جلو جایگاه های خانوادگی برای حفاظت (در سمت دیوار جنوبی کنیسا) ، ساخت جایگاه جدید توراه با درب چوبی همراه با تزیناتی زیبا بر گرفته از هنر گچبری و آینه کاری و سنگ مرمر ، تعویض تشک ها و رنگ آمیزی نیمکت ها ،تعویض جایگاه پیش نماز و انجام دیگر تزینات داخلی .

در حال حاضر این کنیسا به‌عنوان نخستین موزه کلیمیان محل بازدید است.