نقشه قدیمی منطقه 12

محله عودلاجان با وسعت 150 هکتار یکی از چهار محله قدیمی و تاریخی تهران به شمار می رود، عودلاجان (منطقه 12) با شهرت جهانی که در مرکز تهران استقرار یافته، طی بیش از 250 سال ، اقوام و فرهنگ های متفاوت ایرانی به ویژه کلیمیان را با دلبستگی های خاص و سنتی پذیرا بوده است.
اگرچه عودلاجان در محدوده بافت فرسوده تهران قرار گرفته و در حال زوال تدریجی ابنیه و فرهنگ خود ایام می گذراند، اما بعضی از بناهای ارزشمند و تاریخی آن استادانه ترمیم یافته بطوریکه کاملا اصالت معماری خود را حفظ نموده و به همراه دیگر ساختمان های مقاوم و نوساز، هماهنگ با بافت معماری محله، محیط زیستی پایدار فراهم آورده است.
در سال های اخیر بخش وسیعی، مشتمل بر خانه های قدیمی، کاروانسراها، کوچه های باریک و تو در تو، تکیه ها، دکان ها، حمام ها و چندین کنیسا به جهت اجرای پروژه بازسازی مناطق فرسوده (چندین هکتار) پس از تخلیه تخریب و با خاک یکسان شده است. امروزه عودلاجان به عنوان یک مکان ارزشمند تاریخی، با وجود آنکه فقر در آن سایه گسترده و جمعیت زیادی از کوچه و پس کوچه های آن کوچ نموده اند و نابسامانی ها و ناهنجاری های تمدن امروز، ترکیب سنتی آنرا عوض نموده، با این وجود منطقه دوازده (عودلاجان) در جنوب شهر تهران زنده و حضوری فعال و پر جنب و جوش دارد.
تاریخ ورود یهودیان به محله عودلاجان بطور دقیق مشخص نمی باشد اما به روایتی، پس از شکل گیری تهران به عنوان پایتخت در زمان آقا محمد خان قاجار و حضور اقلیت زرتشتی در این محله، باعث گردید یهودیان هم به عنوان یکی دیگر از اقلیت های مذهبی، محله عودلاجان را انتخاب کنند و در آن ساکن شوند.
در فروردین سال 1200 هجری قمری ( 1778 میلادی) آقا محمد خان قاجار (مؤسس سلسله قاجاریه) برای اولین بار تهران را به عنوان پایتخت برگزید، بعدها در زمان فتحعلی شاه قاجار، تهران با آبادانی بیشتری روبرو شد. در زمان ناصرالدین شاه قاجار برای اولین بار محدوده آن مشخص گردید و برای آن نقشه تهیه شد و از همان وقت تهران شروع به گسترش یافت. محله عودلاجان در میان محله های قدیم تهران سنگلج، بازار و چاله میدان از مهم ترین آن ها بشمار می رفته.
همچنین از همان دوران جهت ارتباط با راه های رفت و آمد به تهران دوازده دروازه تعیین گردید که عبارتند از :
1- دروازه شاه عبدالعظیم 2- دروازه دوشان 3- دروازه دولت 4- باغ شاه 5- دروازه شمیران 6- دروازه گمرک 7- دروازه غار 8- دروازه ارگ 9- دروازه قزوین 10- دروازه خانی آباد 11- دروازه دولاب 12- دروازه یوسف آباد .
عودلاجان از اواسط دوران قاجار به ویژه در دوران ناصرالدین شاه قاجار، در میان خانواده های قاجار، اعیان و اشراف از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. آثار معماری و هنری قجری هنوز هم در بعضی از خانه های به جا مانده دیده می شود. مهم ترین آن حمام و تکیه ای است که به امر وهمت همسر امیرکبیر ( خواهر ناصرالدین شاه )”عزت الدوله” بنا شده است.

منطقه دوازده – عودلاجان پائیز 2011

منطقه دوازده – عودلاجان پائیز 2011
محله عودلاجان در سال 1320 خورشیدی ( مقارن با جنگ جهانی دوم ) شامل سه محله شرقی، غربی و مرکزی بود، که در بخش مرکزی بیش از شش هزار نفر یهودی زندگی می کردند و همه مغازه های یهودی مایحتاج همکیشان خود را فراهم می کردند. اما موعد پسح در محله عودلاجان و مغازه های یهودی آن، حال و هوای دیگری داشت و همه از یک ماه قبل خود را برای موعد پسح آماده می کردند. یکی از ویژگی مهم پسح مصاپزی بود در سه محله عزرا یعقوب، کوچه سُرسُری و کوچه تقوی، مصا پخته می شد. مصاپزی کارگروهی بود که حدود 30-25 نفر که عمدتاً خانم ها بودند همکاری داشتند. درست کردن خمیر در تنور از وظایف آقایان به شمار می آمد. خانم ها خمیرها را پهن و دست آقایان شاطر می دادند، هر خانواده بنابر جمعیت خود مصا سفارش می داد و در پارچه مخصوصی که برای این امر اختصاص داده بودند، می گذاشتند. اکثراً مصایی را که از آب تهیه می شد ترجیح می دادند. برخی تخم مرغ به مراکز مصاپزی می دادند و مصا تخم مرغی هم تهیه می کردند.
مغازه آجیل فروشی کوشکی از بیست روز قبل از موعد، آجیل موعدی ارائه می کرد. مغازه دیگری مواد لازم برای تهیه حلق از جمله: دارچین، زنجبیل و … را عرضه می نمود. میوه فروشی معروف ملاحییم مایحتاج پسح همکیشان را تهیه می کرد.
سفید کردن ظروف مسی از رسوم دیگر بود. خانم ها قبل از موعد پسح ظروف مسی را به مسگران می دادند تا آن ها را سفید کنند. سپس چند خانواده در کنار هم آن ها را هگعالا می کردند.
معمولاً هر خانواده ای حلق خود را درست می کرد و گاهی کسی که حلق خوب درست می کرد، آن را برای دیگران هم تهیه می کرد.
پاک کردن منزل از حامص بخشی دیگر از وظایف خانواده ها بود.
در خانه های قدیمی محله عودلاجان، در اطراف حیاط چندین اتاق بود که هر کس در یک اتاق ساکن بود. معمولاً در شب های اول و دوم موعد پسح همسایه ها و اقوام در بزرگ ترین اتاق جمع می شدند. برای صاحب خانه بسیار مهم بود که جمعیت زیادی بر سر سفره جمع شوند. در سر سفره جام آب انگور را می گرفتند و براخای هگفن (قیدوش) گفته و همه خانواده با هم قَدِش اورحَص را با آواز می خواندند. معمولاً بزرگ خانواده اولین براخا را خوانده، سپس بقیه مردان خانواده های دیگر، سایر براخاها را می خواندند. افیقومن را میهمان ها مخفی می کردند و کسی که پیدا می کرد جایزه می گرفت.
“دینو” به معنی (ما را کافی بود) از مراسم مهم دو شب موعد پسح بود و با پیازچه همه به پشت هم می زدند. دینو نمادی از شلاق زدن یهودیان توسط مصریان است. در شب موعد سعی بر آن بود که مراسم شاد و خوبی برای کودکان برگزار شود. در روز اول موعد به دیدار کسی می رفتند که عزیزی را از دست داده و در روز دوم به دیدار بزرگان می رفتند. دید و بازدید از رسوم این موعد بود.
تهرانی های محله عودلاجان شب های موعد چلوآبگوشت می خوردند.

سال باغ (روز بعد از پسح) یهودیان در باغ معینیه که در نزدیکی خیابان گرگان واقع بود دور هم جمع می شدند.
میرزا رضای کرمانی، قاتل ناصرالدین شاه در اعترافات خود به حضور جمعی از یهودیان در روز سال باغ در معینیه اشاره می کند.” به قصد قتل ناصرالدین شاه او را تعقیب کردم. وارد باغ معینیه شدم فرصت خوبی برای قتل او بود. ولی از این کار خودداری کردم، زیرا یهودیان در آن روز موسوم به سال باغ در آن جت جمع شده بودند. اگر ناصرالدین شاه را به قتل می رساندم، یهودیان متهم به قتل می شدند.”

برگرفته از یادداشت های هارون یایشایی

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

حمایت مالی 7Dorim

تصاویر, گوناگون

منطقه دوازده

مقالات مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

حمایت مالی 7Dorim