حبیب الله القانیان

حبیب الله القانیان در سال 1291 خورشیدی (1912 میلادی) در تهران، محله عودلاجان در یک خانواده متدین یهودی چشم به جهان گشود. پدرش حاج بابایی، از مردان با تقوا، در دکانی در محله عودلاجان به شغل خیاطی مشغول بود و مادرش از خانواده سرشناس القانیان بود . آنها همواره در تدارک وسایل تعلیم و تربیت فرزندانشان (هفت پسر و یک دختر) کوشا بودند و از هیچ امری دریغ نورزیدند.
وی تحصیلات خود را در مدرسه آلیانس (اتحاد) به پایان رساند و در پانزده سالگی در هتلی متعلق به اقوامش مشغول به کار شد، پس از مدتی همراه با برادرانش در هجره ای در بازار به کسب و کار پرداخت. دیری نپایید، بر اثر کوشش، پشتکار و نبوغ ذاتی، کارشان را در ابعاد مختلفی گسترش دادند.
القانیان در سال 1316 خورشیدی (1936 میلادی) تجارتخانه ای را در بازار (سرای حاج اسماعیل)، با شراکت برادرانش تأسیس نمود و اقدام به واردات ساعت، پارچه، رادیو، ماشین خیاطی، چینی آلات و دیگر کالاهای ضروری از اروپا و آمریکا نمود و با تلاشی پیگیر توانستند مدارج ترقی را طی کنند و در بین اصناف تهران از شهرت و اعتباری خاص بهره مند شوند.
حبیب القانیان در سال 1328 خورشیدی ( 1949 میلادی)با دختر دائی خود نیکخواه (ماه سلطان)پیوند زناشوئی بست ، ماحصل این ازدواج سه فرزند پسر و یک دختر می باشد
او با بسط رشته تجارت، داوطلب عضویت در دو اتاق بازرگانی و صنایع و معادن شد و در همین راستای با شخصیت های معروف و معتبر بازرگانی و صاحبان صنایع باب دوستی و معاشرت باز کرد، و طی مدت کوتاهی در بین اعضاء دو اتاق از محبوبیت خاص و احترام شایسته ای برخوردار شد.
در دهه 1970 حاج حبیب القانیان به عنوان یکی از شخصیت های شاخص بازرگانی به همراه تنی چند از اعضاء اتاق بازرگانی به کشور چین دعوت شدند تا زمینه های گسترش روابط تجاری بین دو کشور را فراهم سازند. او به عنوان یک تاجر یهودی یکی از معدود شخصیت هایی بود که با سرمایه گذاری در بخش خصوصی و ایجاد واحد های صنعتی کوچک و بزرگ عملاً شتاب بیشتری را جهت صنعتی نمودن ایران برداشت و با اعتباری که در راستای تجارت خارجی کسب کرده بود، توانست از همکاری کشورهای صنعتی غرب با ایران بهره مند شود. و بیش از سه دهه پیشگام نوآوری تجاری و صنعتی در ایران باشد ، ابتدا، مبادرت به تأسیس کارخانجات و شرکت های صنعتی نمود. منجمله در سال 1337 خورشیدی شرکت پلاستیک سازی پلاسکو را در تهران تأسیس نمود و بتدریج این واحد صنعتی را به بزرگترین و پیشرفته ترین مرکز تولید قطعات پلاستیک در خاورمیانه مبدل ساخت، سپس کارخانجات تولیدی لوازم خانگی جنرال استیل را ایجاد نمود و نیز صنایع پروفیل آلومینیوم را راه اندازی کرد، متعاقباً کارخانجات پلاستیک شمال و لوله شمال، یخچال جنرال الکترونیک، صندلی سازی و تولید تخت سفری، همچنین شرکت صنعتی روغن نباتی و صابون، شرکت صنایع پارس و آمریکا، شرکت پوست، پشم و پنبه را راه اندازی نمود.
وی با تلاشی پیگیر در راستای تولیدات داخلی، ضمن بالا بردن سطح تولید کارخانجات و نیز نگاهداشتن کیفیت تولید در سطح استاندارد جهانی، بخشی از تولیدات کارخانجات را روانه بازارهای خارجی (کشورهای همجوار و شیخ نشین ها) نمود.
القانیان به عنوان پیشگام در صادرات غیر نفتی به ویژه برای جلوگیری از خروج ارز از مملکت، گام های مؤثری را در صنعت تجارت ایران برداشت، ضمن آنکه با ایجاد فرصت های شغلی جدید برای نسل جوان ، باعث گردید تا میزان قابل ملاحظه ای از بیکاری در سطح کشور کاسته شود.
از دیگر فعالیت های تجاری القانیان، شرکت در امر ساختمان سازی بود، ساختمان پلاسکو به عنوان اولین بنای بلند (تجاری) در شانزده طبقه با اسکلت فلزی، آسانسور و تأسیسات تهویه مطبوع در مرکز تهران، چهارراه اسلامبول در سال 1341 خورشیدی توسط مهندسین اسرائیلی طراحی و ساخته شد.
ساختمان آلومینیوم، سومین بنای بلند (تجاری) در تهران در دوازده طبقه در سال 1341 (1916 میلادی) با نمای منحصر بفرد، آلومینیوم و شیشه در خیابان شاه (جمهوری) بنا گردید.
او علاوه بر کارهای برج سازی، چندین پاساژ و ساختمان های تجاری را هم در گوشه و کنار تهران بنا نمود. نیز همچنین با شراکت برادرانش در کشور ایسرائل در امر برج سازی سرمایه گذاری نمود ، در سال 1968 میلادی ساختمان تجاری در بیست و سه طبقه با نام (شیمشون) را به اتمام رساند. ناگفته نماند حاج حبیب القانیان در بسیاری از مواقع، هنگام ساخت و یا نوسازی کنیسا، مسجد، بیمارستان، مدرسه و دیگر کارهای عام المنفعه با دادن کمک های مادی قابل توجه، نام خود را در لیست افراد خیراندیش به ثبت رسانده است. او یکی از چهره های شاخص ، خدمتگزار جامعه کلیمی به شمار می رفت، که در تشکیل نهادهای خیریه جهت نگهداری کودکان فقیر و یا افراد سالخورده ، نیز برای نوسازی بیمارستان ها نقش فعالی از خود نشان داد. با وجود داشتن مشغله فراوان همواره پاسخگوی دردمندان و نیازمندان بود و اغلب اوقات هنگام فراغت در دفتر کارش تا دیر وقت می ماند و به مسائل و مشکلات مراجعین دردمند رسیدگی می کرد. بارها هزینه درمان، جراحی افراد کم بضاعت را به عهده گرفت.
او با روی گشاده، گره گشای مادی مستمندان و آبرومندان بود و بدون در نظر گرفتن رنگ و نژاد و مذهب، بسیاری از خانواده های تجار را که دچار مشکلات مالی شده بودند و در موقعیت ورشکستگی قرار گرفته بودند را با کمک های مالی از سقوط آنان جلوگیری بعمل آورد. نظر به اینکه حاج حبیب القانیان در چندین بانک، عضو هیأت مدیره و نیز صاحب سهام بود، با تضمین شخصی خودش از بانک ها برای تأمین هزینه های ازدواج جوانان نیازمند، هزینه تحصیل، خرید خانه وام می گرفت و به عنوان کمک های مالی بلاعوض مشکلات آنان را حل می نمود. هنگامیکه بیمارستان سپیر به واسطه پوسیدگی لوله های آب دچار مشکل شده بود و نیاز فوری به ترمیم و نوسازی داشت و همچنین جهت توسعه و ایجاد بخش های جدید بیمارستان و مدرنیزه کردن بخش های قدیمی نیاز به کمک مالی داشت، حاج حبیب القانیان شخصاً جهت تأمین بودجه لازمه اقدام نمود، او برای تأمین بودجه، بخشی از آن را بصورت وسایل ساختمانی، پروفیل، درب و پنجره آلومینیوم و … هدیه نمود و بخش دیگر را با استفاده از اعتبار و تضمین شخصی از بانک ملی ایران، مبلغ هفت میلیون ریال به صورت وام در اختیار مسئولین بیمارستان سپیر قرار داد تا عملیات نوسازی انجام شود .
بدین ترتیب بیمارستان که ساختمانش بر اثر قدمت رو به انهدام می رفت، در اثر مجاهدت این مرد خیر اندیش، بصورت یکی از مدرنترین و مجهزترین بیمارستان های جنوب تهران درآمد و موجب گردید، نیازمندان جنوب شهر تهران از درمان و مداوای رایگان محروم نگردند.
حاج حبیب القانیان به واسطه داشتن حسن شهرت و محبوبیت فراوان در جامعه کلیمی و به تشویق دوستان، در انتخابات انجمن کلیمیان شرکت نمود و در سال 1341 خورشیدی به عضویت انجمن انتخاب و جایگزین مراد اریه گردید.
اعضای منتخب در اولین نشست وی را به سمت رئیس هیأت مدیره انتخاب نمودند و او طی هجده سال در مقام ریاست انجمن کلیمیان تهران کارهای مهم و شایسته ای را انجام داد و آثاری مثبتی از خود بجای گذاشت ، از جمله :
1- صندوق ملی انجمن کلیمیان که یکی از خواسته های دیرین جامعه بود تأسیس شد.
2- بسیاری از املاک واقع در تهران و شهرستان ها که مورد غصب قرار گرفته، یا بدون صاحب بود به نام انجمن کلیمیان تهران تملیک گردید.
3- کمیته فرهنگی برای بررسی وضعیت مدارس و دانشجویان و اشاعه ی فرهنگ یهود تأسیس یافت یکی از اهداف مهم آن اعطای بورس تحصیلی به دانشجویان نیازمند و برجسته(تیز هوشان) بود.
4- ایجاد کمیته شورای داوری و حل اختلاف، متشکل از جمعی از افراد صاحب نظر و خوش نام جامعه، جهت حل و فصل مشکلات خانوادگی،مالی و تجاری زیر نظر مسعود هاروتیان.
5- احداث ساختمان انجمن کلیمیان در خیابان آقا شیخ هادی.
6- قانون تعدیل سهم الارث بانوان و دختران یهودی از ماترک شوهر و پدر خود در دوران ریاست وی و با همت نماینده کلیمیان در مجلس یوسف کهن وجهه قانونی یافت و جزء قوانین احوال شخصیه یهودیان ایران به ثبت رسید .
به نقل از کتاب “تحولات اجتماعی یهودیان در قرن بیستم”
در سال 1354 خورشیدی از طرف دفتر اشرف پهلوی، از تنی چند از مسئولین جامعه کلیمی، جهت پاره ای از مذاکرات دعوت به عمل آمد. طی ملاقاتی که هیأت همراه (حاج حبیب القانیان ریاست انجمن، یوسف کهن نماینده کلیمیان در مجلس، حاخام یدیدیا شوفط رهبر مذهبی، لطف اله حی نماینده سابق و چند تن دیگر) با رئیس دفتر اشرف پهلوی داشت . عبدالرضا انصاری طی صحبت هایش راجع به نقش یهودیان در شکوفایی اقتصاد ایران ، اظهار داشت که (والاحضرت اشرف) برنامه های اجتماعی و خیریه بسیار مهمی در نظر گرفته اند و مایلند، جامعه یهودیان ایران در اجرای این طرح نقش شایسته ای داشته باشند، بدین منظور ایشان خواستار جمع آوری مبلغ 100 ملیون دلار (600 الی 700 ملیون تومان) توسطه انجمن کلیمیان هستند . از آنجاییکه جمع آوری این مبلغ برای جامعه کلیمی غیر ممکن بود و هیچگونه راه حلی برای قبول چنین تکلیفی ارائه نگردید، ظاهراً جواب این طرح منفی تلقی گردید. بعد از دو هفته در ساعت 7 صبح اخبار رادیو ایران ، در رأس خبرها، خبر بازداشت حبیب القانیان میلیاردر معروف را منتشر نمود، همچنین همان روز این خبر در صفحه اول روزنامه های اطلاعات و کیهان با شرح و تفسیرات بسیار چاپ گردید.
پس از سه روز پیگیری، مشخص گردید که حبیب القانیان به شهر سنندج تبعید شده و اتهام وارده به او گرانفروشی و مدت تبعید سه ماه در نظر گرفته شده است. گرچه در سنندج حاج حبیب از حمایت و همدردی فوق العاده جامعه پر احساس یهودیان کُرد، بطور کامل برخوردار بود و تا حدودی تحمل این ناراحتی برای وی آسان شده بود ولی انعکاس بازداشت وی ضربه غیر منتظره ای به شمار می رفت. ضمن آنکه اینگونه حرکت ها، اثرات ناخوشایندی در روحیه خانواده القانیان و نیز جامعه کلیمیان ایران به جای گذاشت. بلاخره با پیگیری های انجام شده توسط وکلای القانیان و دیگر مسئولین جامعه کلیمیان (با مراجعه به مراجع قانونی،دفتر اشرف پهلوی و شخصیت های مملکتی) پس از دو ماه و نیم، حکم برائت او از دادگاه گرفته شد.
پس از بازگشت القانیان به تهران، هنگام ورود به فرودگاه، مجدداً وی را به جرم گرانفروشی 2 عدد نمکدان پلاستیکی بازداشت و به زندان فرستادند.
انجمن کلیمیان بلافاصله برای آزادی حبیب القانیان، با حضور جمعی از مسئولین جامعه تشکیل جلسه داد تا هر چه زودتر برای حل این مسئله پی گیری های لازمه قانونی انجام گیرد، با تلاشی که انجام گرفت، پس از دو ماه و نیم دیگر (به عبارتی پنج ماه تبعید و زندان) حاج حبیب القانیان از زندان آزاد گردید . یکسال پس از این ماجرا همسر حاج حبیب (نیکخواه) دار فانی را وداع گفت ، او برای آنکه بتواند فشار این مصیبت را تحمل کند ، پس از مدتی راهی ایسرائل و امریکا شد .
حاج حبیب القانیان هنگام وقوع انقلاب اسلامی در ایران ، هنوز در خارج بسر می برد، بر خلاف توصیه دیگران به ایران بازگشت، زیرا بر این باور بود که خطایی مرتکب نشده که بخاطر آن نگران باشد. پس از بازگشت، دیری نپایید که از طرف دادستانی انقلاب اسلامی بازداشت گردید.
در هجدهم اردیبهشت 1358 خورشیدی، حاج حبیب القانیان رئیس انجمن کلیمیان تهران و سرمایه دار بزرگ پس از سه ماه بازداشت، به حکم دادگاه انقلاب اسلامی، به جرم مفسد فی الارض و جاسوس صهیونیسم به اعدام محکوم گردید و بلافاصله به جوخه مرگ تسلیم شد، ضمن آنکه کلیه اموال او و خانواده اش مصادره گردید.
او از نخستین شخصیت های غیر نظامی و نیز اقلیت های دینی (کلیمی) به شمار می رفت که پس از وقوع انقلاب اسلامی، اعدام گردید. این شوک بقدری برای جامعه کلیمیان ناگهانی بود که مدت ها جامعه در بهت و ناباوری بسر می برد، ضمن آنکه این امر نقطه عطفی برای مهاجرت دیگر کلیمیان از وطنشان (ایران) شد. ناگفته نماند ، القانیان تمامی اتهامات وارده از سوی دادگاه انقلاب را رد کرد و خود را مبرا و بی گناه اعلام نمود، او در وصیت نامه ای که از خود به جای گذاشت، از وراثش تقاضا کرد که به حساب هایش رسیدگی کنند و کلیه بدهکاری هایش را به اشخاص مربوطه پرداخت نمایند و نیز حقوق عقب افتاده کارمندانش را هم به آنان پرداخت کنند، وی ضمن خداحافظی از خانواده اش، از آنان خواست که یکسال برایش دعا کنند و آمرزش بطلبند.