حنوکا

جشن پیروزی حق بر باطل

تاریخ یهود طی قرون متمادی حتی از بدو پیدایش یهودیت، همواره شاهد فراز و نشیب های فراوانی بوده است. با وجود اختلافات، پراکندگی ها و اسارتها در نهایت بی عدالتی ها و تبعیض ها زیست و به حفظ بقای خویش ادامه داد و چون فولاد در کوره سوزنده زمان آبدیده تر از گذشته با رسالتی که به عهده گرفته بود، در ادوار سیاه تاریخ به بیداری اصالت های انسانی پرداخت.
امروز حادثه حنوکا با گذشت بیش از دو هزار سال به عنوان یک حماسه، یک انقلاب تاریخی در فرهنگ یهود ثبت گردیده است.
همه ساله یهودیان جشن حنوکا را در بیست و پنجم ماه عبری “کیسلو” به مدت هشت شب در خانه های خود با روشن نمودن چراغ حنوکا برگزار می کنند.
شب اول دو شمع و دیگر شب ها یک شمع به تعداد شمع های شب قبل افزوده می شود. بهنگام روشن نمودن، خداوند را سپاس می گوییم که همواره ما انسانها را مورد لطف و عنایت قرار میدهد. (رسم بر آن بوده است، پس از روشن نمودن چراغ حنوکا آن را پشت پنجره قرار دهند).
جشن حنوکا فرصتی است برای درک حقایق معجزات ذات احدیت و آن به مناسبت پیروزی یهودیان به رهبری متتیا حشمونایی (کاهن بزرگ) بر مشرکین یونانی و خارج شدن بیت همیقداش و تطهیر خانه خدا از لوث بت های یونانی و افتتاح مجدد آن، همچنین سوختن اندک روغن زیتون مطهر در چراغدان هفت شاخه (منورا) به مدت هشت شبانه روز در معبد مقدس سلیمان است.
در فرهنگ عبری، واژه حنوکا به معنای افتتاح و تخصیص آورده شده است و ما آنرا به مناسبت مجدد معبد بیت همیقداش بدست مکابیان در 25 کیسلو 3596 عبری مطابق با سال 165 پیش از میلاد گرامی می داریم.
طبق شواهد مندرجه در 25 کیسلو سال 168 قبل از میلاد، سربازان آنتیاخوس چهارمین فرمانروای یونان مجسمه زئوس را به داخل معبد سلیمان انتقال دادند و به افتخار خدای خود قربانگاهی را در آنجا بنا نمودند. همچنین آنتیاخوس دستور داده بود که آموزش تورا و انجام مراسم مذهبی مندرج در تورا به ویژه نگاه داشتن شبات و مراسم آن ممنوع باشد. حتی نگاه داشتن کتاب مقدس تورا در خانه یک جرم به شمار می رفت و هرکس که از این قوانین سرباز میزند، بیدرنگ محکوم به اعدام میشد!!
بعضی از یهودیان بدون هیچگونه مقاومتی پذیرای این فرامین ننگین شدند زیرا داشتن فرهنگ افسون کننده یونان را نشانه شخصیت و تمدن می پنداشتند. این گروه قلیل که به هلنیسم معروف شده بودند، ناخواسته و ندانسته نسل خویش را در خطر اسیمیلاسیون قرار دادند. اما بسیاری هم مصمم بودند که در حفظ ایمان خویش بکوشند، از این رو ترجیح دادند از شهر مقدس خارج شوند تا بیش از این شاهد توهین به مقدسات خود یعنی برگزاری جشن های زئوس نباشند. آنها که اکثریت شان را حسیدیم تشکیل می دادند، به غارها و کوههای اطراف اورشلیم پناه بردند زیرا در باورشان بود که خداوند فراموششان نخواهد کرد و بزودی رهبری “ماشیح” را برای نجات آنان خواهد فرستاد.
آنتیاخوس چنان به اشاعه فرهنگ یونان معتقد بود که میخواست سرتاسر قلمرو تحت اشغال خویش را همانند یونان از آثار هنری و معماری گرفته تا اعتقادات فردی مردم دیگر ممالک را تغییر دهد. پس از اشغال سرزمین یهودا توسط یونانیان، آنتیاخوس امر به تاراج آثار گرانبها و خزائن معبد سلیمان نمود و در اندک زمانی بلافاصله شروع با اشاعه فرهنگ یونان در اورشلیم نمود. اما مقاومت و شورش های پیاپی یهودیان او را بر آن داشت تا با ارتش بزرگ خود بار دیگر به اورشلیم حمله ور شود و با آتش زدن شهر، قتل عام نمودن هزاران نفر و به اسارت بردن زنان و کودکان انتقام خود را از آن کسانی بگیرد که حاضر نشدند جز به خدای یکتا به خدایان ساختگی یونانیان سر سجده فرود آورند.
ولی آنتیاخوس تنها به این قانع نبود. او می خواست یکتاپرستی را که فقط در سرزمین مقدس رواج داشت از میان ببرد. او می خواست یهودیت را برای همیشه محو سازد و یهودیان را بطور کامل یونانی کند.
از سوی دیگر آنتیاخوس در برابر قدرت نوظهور و کوبنده روم احساس خطر میکرد و بخاطر جلوگیری از سقوط حکومت سست و رو به زوال سلوکی ها تصمیم گرفته بود تمدن یونان را به تدبیری که امکان داشت تقویت نماید. مهمترین آن تغییر مذاهب ملل تحت سلطه خود به تمدن یونان بود. زیرا ترویج و اشاعه فرهنگ یونانی را وسیله ای موثر در هماهنگی متصرفات و دستیابی به اهداف شوم سیاسی خویش می پنداشت. در حقیقت با تلفیق نیروی سیاسی و تمدن یونانی نه تنها مایل بود از فروپاشی حکومت خویش جلوگیری کند بلکه در نظر داشت سیطره قدرت خویش را بر عالم توسعه دهد و یا بعبارتی کشورگشایی نماید و بسیار بودند یهودیانی که در این راه به درجه شهادت نائل شدند منجمله میتوان از الیعزر کاهن نام برد. پیرمردی که بخاطر آنکه از خوردن گوشت خوک امتناع ورزیده بود، بیرحمانه به قتل رسید. حنا مادری که آنتیاخوس از او و هفت فرزندش خواسته بود تا در مقابل خدایان یونانی سجده نمایند و همگی آنها از این امر امتناع ورزیدند بدستور آنتیاخوس در مقابل دیدگان حنا، هفت فرزندش را یکایک به وضع فجیعی شکنجه و سپس به قتل رسانید. اما اعتقادات حنا بسیار قوی بود با وجود آنکه قلب رنجورش بارها شکست، کوچکترین ضعفی در ایمانش آشکار نشد و در حالی که زمزمه کنان به نیایش مشغول بود چشم از جهان فروبست.

دیری نپائید که پرچم طغیان توسط مکابیان علیه ظلم و ستم یونانیان افراشته گردید. اولین قدم مخالفتی که علیه آنتیاخوس و اعمالش برداشته شد به رهبری کاهن پیری از شهر مودیعین بنام متتیا و پنج فرزندش بود. ناگفته نماند هسته اصلی سازماندهی این گروه مقاومت را یهودا پسر متتیا بعهده گرفته بود وی با گردآوری مردم ناراضی اقدام به تشکیل گروه های پارتیزانی نمود. در هر فرصتی با حملات پی در پی به دهکده هایی که مزدوران یونانی در آن مستقر بودند، عرصه را به آنان تنگ نمود. یهودا که به مکابی معروف شده بود به کرات توانست سپاهیان آنتیاخوس را شکست دهد، سرانجام توانست مکابیان را تشکیل دهد و در سال 165 قبل از میلاد با در هم شکستن نیروی دشمن وارد اورشلیم شد.
اولین اقدام مکابیان پاک کردن معبد بیت همیقداش و تعمیر و تطهیر آن بود. سپس در روز بیست و پنجم ماه کیسلو پس از نه سال بار دیگر بیت همیقداش را با مراسم مذهبی خاص همراه با جشن و سرور افتتاح کردند. این مراسم هشت روز بطول انجامید. از این رو یهودیان به یادبود آن مراسم، جشن حنوکا را بمدت هشت روز برگزار میکنند.

نکاتی مهم راجع به قوانین و نحوه اجرا مراسم حنوکا
* حنوکا از شب بیست و پنجم ماه کیسلو آغاز می شود و به مدت هشت شب ادامه دارد.
* شب اول (به غیر از شمع شماش) یک شمع و به ترتیب تا شب هشتم هر شب یک شمع اضافه خواهد شد ضمناً یک شمع به نام شماش است که توسط آن شمع های دیگر روشن خواهد شد.
* شب اول سه براخا بر روی شمع ها گفته می شود و دیگر شب های حنوکا دو براخا گفته خواهد شد.
براخای اول :

متبارک هستی تو «هشم» خالق ما پادشاه عالم که، مقدس نمودی با میصواهایت و دستور فرمودی تا چراغ های مخصوص حنوکا را روشن کنیم .
براخای دوم :

متبارک هستی تو «هشم» خالق ما پادشاه عالم که معجزاتی رادرباره پدران ما در آن دوران در چنین روزهایی انجام دادی .
براخای سوم : (فقط در شب اول این براخا را می خوانند)

متبارک هستی تو «هشتم» خالق ما پادشاه عالم که ما را زنده نگاهداشتی و برپاداشتی و ما را به این روزها رسانیدی نام تو مبارک است
براخای شهیحانو را باید در شب اول حنوکا قرائت کنند، در صورت فراموش شدن، شبهای بعد هم می توان آنرا خواند .
* بخاطر آنکه معجزه حنوکا با روغن زیتون انجام گرفته است، ترجیحاً میطسوای روشن کردن چراغ های حنوکا، بهتر است با روغن زیتون (همراه با فتیله) انجام گیرد. در غیر اینصورت می توان روغن خوراکی یا شمع استفاده نمود.
* زمان روشن کردن چراغ های حنوکا (شمع ها) معمولاً پس از تفیلای عرویت (بعد از غروب آفتاب) می باشد و شمع ها می بایستی حداقل تا نیم ساعت روشن باقی بمانند.
* هم خانم ها هم آقایان موظف به اجرای میطسوای حنوکا می باشند.
* رسم است که چراغ حنوکا را پشت پنجره در مقابل دید همگان قرار دهند تا بدین وسیله معجزه این ایام در معابر عموم به نمایش گذاشته شود .
* قبل از آغاز شبات، ابتدا چراغ حنوکا و سپس چراغ شبات را روشن می کنند.
* پس از پایان شبات، ابتدا براخای هودالا گفته می شود، سپس شمع های حنوکا را روشن می کنند .