Englishنام کتاب : تاریخ یهودیان مشهد
تألیف : یعقوب دیلمانیان
ناشر: فرخ دیلمانیان
سال انتشار: 1995 نیویورک
تعداد صفحات: مجموعه نوشتار فارسی و انگلیسی : 180 صفحه
موضوع: تاریخی
حوادثی که برای شهروندان یهودی در شهر مشهد، طی دو قرن گذشته رخ داد، نمونه کوچکی است از مصائب گالوت یهودیان در جهان، سال 5599 عبری (1217 خورشیدی) با شکل گیری حوادثی شوم و ناگوار، دست تقدیر تجربه ای دیگر برای اجداد ما رقم زد بود.
به عبارتی آنان در مسیر یک آزمایش سرنوشت ساز قرار گرفتند. اگر چه با گذشت زمان این امر باعث گردید، عده ای قلیل از یهودیت خارج شوند. اما بسیاری هم مقاومت نمودندسختی ها را به جان خریدند، و در خانه های خود آئین و شرعیات یهود را حفظ و اجرا نمودند. بعدها پس از گذشت بیش از یک قرن که از آزادی نسبتاً بیشتری برخوردار شدند و توانستند با دیگر یهودیان اطراف مشهد و دیگر شهرهای ایران ارتباط برقرار کنند. این امر آشکارا شد که آنان (یهودیان انویسی) نه تنها به دین و آئین اجداد خود وفادار ماندند و آنرا حفظ نموده اند، بلکه در مقایسه با دیگر یهودیان، بسیار پرهیزکارتر و معتقدتر هم بوده اند.
و این سئوال پیش آمد که چطور امکان دارد، یهودیان انویسی، این چنین، تحت این شرایط دین و آئین اجدادی خود را بطور کامل حفظ نمایند.
مؤلف کتاب تاریخ یهودیان مشهد با بهره جستن از یادداشت های مستند، تمام نکات از آن رخدادها و چگونگی مقاومت در برابر مصائب و سختی ها را شرح داده است. و اشاره نموده که یهودیان مشهد به عنوان یهودیان انویسی توانستند طی دو قرن رسالتی که از اجدادشان به ارث برده بودند را حفظ نمایند و اجازه ندادند این حلقه زنجیر که نسل گذشته را به نسل آینده متصل نموده بود گسسته شود .
شادروان یعقوب دیلمانیان شخصیتی که در سال 1935 میلادی متوجه گردید که تاکنون کسی تاریخچه جامعه یهودیان مشهد به رشته تحریر در نیاورده و اگر به همین منوال بگذرد، تاریخ گذشته مشهدی ها به دست فراموشی سپرده خواهد شد.
لذا، وی در سال 1944 میلادی پس از برقراری حکومت محمدرضا پهلوی و برخورداری از آزادی نسبی، با وجود آنکه در بمبی مقیم و به تجارت مشغول بود به مشهد مراجعه نمود و به تدریج به گردآوری مطالب ، یادداشت ها ، نقل قول ها از گوشه و کنار و بررسی آنان پرداخت.
در سال 1950 میلادی نوشتارهای خود را به شکل کتابی کوچک بطور دستخط در پنجاه صفحه تنظیم نمود و در دسترس علاقمندان و علمای وقت قرار داد. سپس بعد از نظر سنجی و بررسی های دقیق و اصلاحات لازمه، با ویرایشی جدید در سال 1344 خورشیدی (1966) اولین چاپ آنرا با جلدی قرمز در نود صفحه و دومین چاپ آنرا در سال 1973 انجام داد .
عمده نوشتارهای مهم این کتاب به شرح ذیل اختصاص دارد:
• تأثیرات مادی و معنوی بر خانواده های یهودی، پس از مهاجرت آنان از قزوین به مشهد.
• واقعه الله دادی تا آزادی اسیران رباط بابا قدرت.
• مهاجرت به روسیه و برگشتن از روسیه .
• واقعه پسخ.
• فتنه انگیزی های ددمنشانه مغرضانه.
• مخالفت شدید زن ها به ترک مذهب اجدادی.
• ترویج تنخ (توراه، نوییم و کتوبیم) در دوره حکومت پهلوی و آشکار شدن موقعیت یهودیان انویسی و ….