نام کتاب : شرحی بر دلالت الحائرین
نویسنده : شیرین دخت دقیقیان
ناشر : بنیاد ایران هارامبام
سال انتشار : 2011- لس آنجلس
تعداد صفحات : فارسی 278 صفحه، انگلیسی 130 صفحه
رساله ی فلسفی “مُوره نووخیم” ، “راهنمای سرگشتگان” اینک به زبان فارسی در اختیار جامعه ی ما و همه ی فارسی زبانان علاقه مند به فلسفه ی جهانی قرار گرفته است.
شیرین دخت دقیقیان نه تنها این اثر عظیم را با استادی و دقت به زبان سلیس فارسی ترجمه کرده اند، بلکه پژوهشی عالمانه را به عنوان اولین شرح فلسفی بر آراء فیلسوف و عالم ربانی بزرگ، ربی مشه بن مایمون،در زبان فارسی به نگارش درآورده اند.
یهودیان ایران در طول تاریخ پرافتخار گذشته ی خود به الهیات و فلسفه یهود اهمیت داده اند و آثاری ارزنده در زمینه های مختلف ادبیات دینی یهود به جای گذاشته اند. این آثار اکثراً به زبان فارسی ولی با حروف عبری نوشته شده و این نوع ادبیات و آثار را در سال های اخیر به نام “فارسیهود” نامگذاری کرده اند. استاد فقید دکتر امنون نتصر اکثر این آثار را جمع آوری و گروه بندی کرده است. متأسفانه تنها قسمتی کوچک از تراوشات روحانی و فلسفی اجداد ما در ایران به دست ما رسیده است. زیرا در طول تاریخ پر از تلاطم و فراز و نشیب زندگی یهودیان در ایران، بسیاری از این آثار از میان رفته اند. در بین آن چه باقیمانده است، آثار فلسفی نیز دیده می شود. معروف ترین آنها کتاب فلسفی (حووت یهودا) می باشد. مرحوم دکتر نتصر مدت ده سال این اثر را مورد تحقیق قرار داده و در سال 1995 میلادی آن را از طرف بنیاد فرهنگی بن صوی انتشار داد. نویسنده آن، یهودا بن العازار است. دکتر نتصر در مقدمه ی مفصل خود در این کتاب، یهودا بن العازار، نویسنده ی “حووت یهودا”را جزء فلاسفه ی طراز اول دنیای یهود دانسته که پیرو روش هارامبام می باشد .نگارش حووت یهودا در سال 1686 در شهر کاشان زادگاه یهودا بن العازار به اتمام رسید . یهودا بن العازار در اثر خود به همان زمینه هایی که هارامبام در «راهنما» توضیح داده و شفاف ساخته، می پردازد ؛ مباحثی مانند توضیح موجودیت خداوند، نبوت، آسمانی بودن توراه، ماهین “مَعَسه برشیت” و “مَعَسه مرکاوا” .
دکتر نتصر عقیده ادر که طبق شواهد تاریخی، عده ای از علمای یهود ایران به مسائل فلسفی دین علاقه مند بوده و مطالعات گسترده ای در آن داشته اند. هارامبام طی مطالعات گسترده ی خود به اختلاف نظرهای عمیقی بین فلاسفه و پاسخ های فلسفه و علم در مورد پرسش های آفرینش رسیده بود، مانند : آیا جهان حادث است یا قدیم؟ خداوند کیست؟آیا حیات بعد از مرگِ جسم وجود دارد؟ و بسیار سؤالات دیگر. از دید هارامبام تصور تضاد مطلق علم با دین، خود از محدودیت فهم و درک هر دو ناشی می شود. او به جای مصالحه، با توضیحات عقلانیِ خود این دو شناخت و دانش را از یکدیگر تفکیک و در بسیاری موارد، شباهت نتیجه گیری آن ها را نشان می دهد. اما در مواردی که علم هنوز در زمان او قادر به پاسخگویی به برخی پرسش ها درباره ی چگونگی آفرینش و هستی نیست، جای دین را بر حق می داند و فلسفه و علم را وسیله ای برای تفحص های آینده و درک عمیق تر مطالب دینی.
بعد از هارامبام “راهنما” در میان یهودیان شرقی مکانی والا یافت و پیروانی بسیار بین علمای یهود. امّا در اروپا، تمایل به سوی آموزش تلمود و فقه و کنار گذاردن فلسفه قوی تر بود. علمای یهود اروپایی، مصرا هرگونه تحصیلات غیرمذهبی را نفی می کردند . تا آنکه هارائ شیمشون رفائل هیرش (1808- 1888) در آلمان با افتتاح مدارسی که در آن علوم جدید و توراه توأماً آموزش داده می شد، نهضت جدیدی را آغاز کرد که تا به امروز در آمریکا و کشور ایسرائل پیروان بسیار دارد. این نهضت به نام تورا- او- مَداع معروف است. در میان برندگان جابزه نوبل و استادان دانشگاه های معتبر آمریکا وجهان، شمار قابل ملاحظه ای از یهودیان معتقدی دیده می شوند که در زندگی خصوصی خود پیرو قوانین توراه و سنت های یهودی می باشند وتضادی بین علم و مذهب نمی بینند.
آنها هرگز سرگشتگی یا نیاز به انتخاب میان علم و دین یهود را در خود احساس نمی کنند. هارامبام با نوشتن “راهنما” نهال این نهضت را قرن ها پیش غرس کرد که امروز، ما شاهد به ثمر رسیدن آن و آشتی بین علم و دین در میان یهودیان جهان هستیم .
راو داوید شوفط
آو 5771
لس آنجلس، آگوست 2011