با استناد بر كتب مقدس و سنت های شفاهی متداول در میان یهودیان به ویژه وجود مقابر انبیا در گوشه و كنار ایران زمین همانند آرامگاه دانیال در شوش، استر مردخای در همدان، سارا بت آشر در اصفهان، حبقوق در تویسركان و بسیاری دیگر از آثار تاریخی و فرهنگی كهن به جا مانده، نشان از قدمت سكونت یهودیان از بیش از 2700 سال در سرزمین ایران دارد.

یهودیان پس از ویرانی معبد سلیمان (بیت همیقداش اول) توسط بخت النصر فرمانروای بابل به مناطق تحت سلطه خویش، در جنوب عراق و ایران فعلی به اسارت برده شدند.

پس از پیروزی كوروش و آزادی اسرا، یهودیان مجاز شدند یا به زادگاه خویش اورشلیم برگردند و یا بمانند و یا اینكه به هر جا كه مایل هستند كوچ نمایند.

اسباطی ترجیح دادند برای آبادی بیت همیقداش كه آن زمان در سیطره هخامنشیان قرار گرفته بود، بازگردند، اسباطی هم ماندگار شدند و اسباطی دیگر وارد پارس، ایران فعلی شدند.

بنابر شواهد موجود و بررسی های تاریخی، پیشینه حضور یهودیان به عنوان اولین ساكنان منطقه گیلیارد واقع در دماوند، نیز به دوران اسارت و تبعید (گالوت) اجباری آنان باز می گردد و آن مقارن است با سال 3368 عبری.

قبرستان گیلیارد یا گیلارد (جیلارد) در مجاورت جاده گیلاوند منتهی به دماوند بر روی ارتفاعات آن، تپه ای واقع در شمال غربی، روستای گیلارد، به وسعت 137500 متر مربع، در موقعیت طول جغرافیایی 52 درجه و عرض جغرافیایی 35 درجه، در ارتفاع 1982 متری از سطح دریا قرار گرفته است.

از دوران گذشته، یهودیان برای نامیدن این شهر از واژه گیلعاد استفاده می بردند. البته گیلعاد نام شهری است در شمال اسرائیل. به روایتی اولین مهاجرین یهودی به این منطقه (دماوند) از اهالی گیلعاد بوده اند.

گیلعاد

واژه گیلعاد در فرهنگ عبری به معنای ستون جاویدان یا ستون یادبود در نظر گرفته شده است.

همچنین نام سرزمینی است در بخش شرقی ایسرائیل که در حال حاضر بخشی از آن جزو خاک اُردن محسوب می شود. این شهر در شرق رودخانه اُردن قرار دارد و از دریاچه تبریه در شمال تا بحرالمیت تا مرکز گسترش یافته و بخشی از توابع اربید، دومین شهر بزرگ اُردن (بعد از عمان) را تشکیل می دهد. ضمن آنکه این منطقه کاملاً کشاورزی به شمار می رود.

گیلعاد در جنوب دامنه کوه گیلعاد قرار گرفته و اعراب واژه جیلعاد را بکار می برند، که به معنای سخره سخت و محکم در نظر گرفته شده است، که یقیناً می تواند نشانگر ماهیت کوهستابی بودن این منطقه باشد.

در کتاب مقدس توراه درباره شخص گیلعاد (نسل چهارم حضرت یوسف) و قبیله گیلعادی در چندین آیه اشاره شده است.

سفر بمیدبار، پاراشای مسعی فصل سی و سوم

سران پدری قبیله فرزندان گیلعاد، پسر ماخیر، پسر منشه از قبیله های فرزندان یوسف و روسای آنان یعنی سران فرزندان ایسرائیل به حضور موسی مشرف شده صحبت کردند.

سفر بمیدبار، پاراشای پتیحاس فصل بیست و ششم

پسران منشه از ماخیر قبیله ماخیری و ماخیر گیلعاد را بدنیا آورد. از گیلعاد قبیله گیلعادی.

قبرستان گیلیارد متشكل از دو بخش قدیمی و نسبتا جدید می باشد، بخش قدیمی در جنوب شرقی و در امتداد آن بخش جدید در شمال قرار گرفته است.

قدیمی ترین سنگ قبر در بخش جدید متعلق است به تاریخ 1304 خورشیدی. كلیه قبوراهای موجود، با جهت شرقی غربی، اغلب سنگ های موجود یكپارچه در اشكال هندسی مكعب، مكعب مسطتیل و برخی در اثر فرسایش به مرور شكل هندس خود را از دست داده اند و به صورت نیمه استوانه درآمده اند و عموما از جنس گرافیت می باشد. بیشترین سنگ ها از یك قطعه افقی و برخی از دو قطعه عمود بر هم می باشند.

بر روی اكثر سنگ قبرها، در حاشیه بالا عبارتی به خط عبری و در پایین آن تصاویر از هفت شاخه منورا و یا ستاره ماغن داوید نقش بسته است، نام و نام پدر همراه با شهرت متوفی و زمان فوت او به خط عبری و فارسی حك شده است. برخی از سنگ ها با نقوش گل در حاشیه نوشته ها تزئین شده و بحضی فاقد هر نوع تزئینی می باشد.

ابعاد سنگ ها حداكثر به طول 2 متر تا 75 سانتیمتر متغیر بوده است.

یقینا كثرت قبور موجود در گورستان گیلارد نشان از آن دارد كه در این منطقه شهروندان یهودی از گذشته های دور سكونت داشته و حتی جمعیت كثیر و قابل ملاحظه ای را تشكیل داده بودند.
بدون نردید با وابستگی های فرهنگی و تاریخی خویش، در این منطقه نقش موثری را در ارتقاء یك تمدن بهینه ایفا نموده اند. اما امروز تعداد بسیار قلیلی از یهودیان در دماوند سكنا دارند و یا در رفت و آمد هستند، تا چندی پیش هرزگاهی بنابر وصیت شخص متوفی، جسدش از تهران به گیلیارد منتقل می شد و در این گورستان به خاك سپرده می شد. آنچه كه مشخص است گورستان گیلیارد در حال حاضر وضعیت مناسبی ندارد.

به جهت ممنوعیت استفاده از گورستان، بلااستفاده بودن، نیز عدم رسیدگی و فزونی یافتن ناهنجاری ها به شكل یك گورستان قدیمی و متروكه درآمده.

سنگ قبرها شكسته و پراكنده شده اند، در بخش جنوب شرقی و شرق گورستان گیلیارد محل انباشت زباله، خاك و خاشاك و نخاله های ساختمانی می باشد، نیز زمین های كشاورزی اطراف به مرور خریداری می شوند و با ایجاد ساختمان ها، این منطقه در آینده نه چندان دور به شبكه شهری می پیوندد. در نظر است برای حفاظ از این میراث تاریخی، دیواری بر دور گورستان گیلیارد كشیده شود.