پوریم

طبق مندرجات کتب مذهبی یهود در 13 آدار سال 3405 عبری در سرزمین بزرگ پارس توطئه شوم برای شهروندان یهودی در شرف انجام بود که با همبستگی یهودیان بویژه با سیاست های مدبرانه پیرمردی روحانی بنام مردخای و فداکاری دختر عمویش استر، معجزه ای به وقوع می پیوندد که باعث عقیم ماندن یک فاجعه (گزرا) میشود.
شرح کامل این واقعه در یکی از کتب مقدس یهود بنام مگیلت (طومار) استر نگاشته شده است. در سال 3396 مطابق با 367 قبل از میلاد، خشایارشاه (احشورش) فرزند داریوش هخامنشی پادشاه ایران، ضیافتی باشکوه به مدت هفت شبانه روز برای نمایش اقتدار خویش ترتیب میدهد و فرمان میدهد به تمام ساکنان (شوش) هدایایی عطا شود. طی این مدت طبق میل و رضای هر کس به او خوراک و اشربه داده شود، هرکس آنچه را طلب کند در اختیارش بگذارند و تمام مدعوین می توانند در باغ اندرونی قصر به حضورش شرفیاب شوند. در آن شب پادشاه در حال مستی از همسرش (وشتی) میخواهد در میان مدعوین حضور یابد، اما ملکه از این امر امتناع ورزیده و از آمدن خودداری میکند. اخشورش بر او غضب نموده و بی درنگ او را از مقامش عزل و به دست جلاد می سپارد. دیری نمی گذرد پادشاه از عمل خویش احساس ندامت میکند و بلافاصله اقدام به جستجوی جانشین دیگری جهت ملکه ایران مینماید.
از میان هزاران نفر واجد شرایط از 127 استان ایران دختری یهودی بنام استر انتخاب میشود و به همسری خشایارشاه درآمده و ملکه ایران میشود.

مردخای همانند پدری دلسوز همواره با نصایح و رهنمودهایش از استر حمایت میکند و از او میخواهد از آنچه که پیش آمده، نهراسد و این سرنوشت را بپذیرد؛ یقینا حکمتی الهی در آن نهفته است. مردخای بعنوان رهبر مذهبی یهودیان در دربار سلطنتی رها یافته است اما بخاطر اعتقاداتش و داشتن عقاید یکتا پرستی، با یکی از وزرای مشرک پادشاه بنام هامان اختلاف نظر عمیقی پیدا میکند و بدلیل عدم پذیرش عقاید او و سجده نکردن در مقابل بتی که بصورت آویز بر گردن هامان آویزان بود، باعث میشود که هامان این رفتار مردخای را بعنوان نماینده تفکر یهود، توهین و تمرد به خود تلقی کرده، توطئه ای را علیه یهودیان آن زمان با جلب نظر اخشورش طرح کند. هامان برای نیل به اهداف شیطانی خود از تمام توان خویش بهره می جوید. او با غیبت های مکرر اخشورش را متقاعد میکند که یهودیان شهروندان بدی هستند که نسبت به قوانین مملکتی سرکشی میکنند و از پرداخت مالیات امتناع می ورزند. عاقبت موفق میشود با پیشنهاد نمودن مقادیر زیادی نقره به ارزش ده هزار کنتال به خزانه سلطان بعنوان خونبها، مهر سلطنتی را جهت نابودی ملتی که حاضر نشدند در مقابل بت بعل سجده نمایند در اختیار بگیرد. به همین منظور قرعه انداخت و سیزدهم ماه آدار را اشتباهاً با هفتم ماه آدار که ماه تولد و وفات حضرت موسی است در نظر گرفت و برای اجرای حکم قتل عام یهودیان انتخاب میکند. وی کاتبان را احضار مینماید تا این فرمان را بنویسند و به چابکترین سواران و پیک های ماهر بدهند تا به همه استانها ابلاغ کنند.
در فرمان ابلاغ شده بود که این دستور محرمانه و جدی است و شروع آن روز سیزدهم ماه آدار است. و تاکید شده بود در آن روز قوم یهود قتل عام شوند و مجال فرار به کسی داده نشود و همان روز کار را خاتمه دهند. مردخای پس از آگاهی از این توطئه شوم به استر ملکه پیغام میدهد و او را نسبت به مسئله خونبها و حکم قتل عام یهودیان مطلع می سازد و از او میخواهد تا با استفاده از مقام خود در رفع این خطر تلاش کند و یادآور میشود، اکنون زمانی است که باید دین خود را به جامعه ات ادا کنی زیرا خداوند تو را برای چنین روزی در نظر گرفته و به مقام بالا رسانیده است.
یهودیان به توصیه استر و مردخای سه روز تعنیت (روزه) میگیرند و با دعا به رحمت الهی متوسل میشوند. استر هم زمان با روزه یهودیان، ترتیب ملاقات و مذاکره با پادشاه را برای بیان واقعیت توطئه هامان و درخواست کمک برای جامعه اش فراهم میکند. ضمن صحبت هایش، خدمات مردخای را در جهت کشف توطئه سوءقصد به جان پادشاه را یادآور میشود. استر موفق میشود نظر پادشاه را به حقیقت معطوف و خطر را از یهودیان دور کند.
یهودیان جهان قرنهاست پوریم را در شرایط مختلف به یاد آورده و گرامی میدارند. زیرا این رویداد مهم تاریخی از این جهت حائز اهمیت است که پس از خرابی بیت همیقداش، برای اولین بار میرفت تا یک تجربه تلخ و یک فاجعه دیگر برای یهودیان در گالوت تکرار شود. از سویی دیگر میتواند پیام آور این باشد که یهودیان ایران با داشتن سابقه طولانی بیش از 2700 سال از اصیل ترین یهودیان دنیا می باشند. همچنین پوریم نه تنها بعنوان یک جشن مذهبی از جایگاه ویژه ای برخوردار است، بلکه مانند دیگر اعیاد یهودیان دارای یک زیر بنای فرهنگی، مذهبی خاص میباشد.

قدری تعمق و تحلیل درباره مگیلت استر در قیاس با کتاب مقدس تورا این امکان مهیا میشود که بتوان به نکاتی پرمحتوا و با ارزشی دست یافت. بطور مثال میتوان در این نوشتار به تقدیر الهی اشاره کرد که چگونه در پوشش حادثه ای به ظاهر اتفاقی و عادی، با اعمال و نیات انسانهای عادی جلوه نماید. گاه این مقدرات در ابتدا غیر قابل درک و عجیب به نظر میرسد، اما با گذشت زمان و نگاهی کلی به تاریخ، تصویری به مراتب زیباتر از این حکمت و هدایت الهی بدست خواهد آمد.
در فرهنگ لغت پارسی باستان واژه پوریم از ریشه پور به معنی قرعه آورده شده است. رسم است همه ساله در روز سیزدهم ماه آدار به یاد سه روز روزه داری، یهودیان یک روز تعنیت میگیرند، در شب سیزدهم و روز چهاردهم ماه آدار مگیلای استر از روی طومار مخصوصی خوانده میشود و مراسم جشن پوریم یا قرعه ها برگزار میشود. هنگام خواندن مگیلای استر، هربار که نام هامان ذکر میشود بچه ها سوتها و قارقارک های خود را به صدا در می آورند و به همراه بزرگترها پای خود را به زمین می کوبند. ارسال هدایای خوراکی یا نوشیدنی برای دوستان و آشنایان و کمک به مستمندان جزء فرایض دینی این جشن بشمار میرود.
در جشن پوریم جوانان لباسهای مخصوص می پوشند، ماسکهای گوناگون به چهره میزنند و در کارناوال ها شرکت کرده و به رقص و پایکوبی می پردازند.

نکاتی دیگر راجع به مراسم پوریم:

1- کلیه ی افراد سالم بالغ (زن و مرد) موظف به گرفتن این تعنیت می باشند.
2- چنانچه سیزدهم ادار در شبات واقع گردد، تعنیت استر به پنجشنبه قبل از آن (11 آدار) منتقل می شود.
3- در تفیلای شحریت و مینحای روز تعنیت، قسمت עננו خوانده می شود و هر دو نوبت بخشی از سفر تورا نیز قرائت می گردد.
4- قبل از فرارسیدن پوریم، هر فرد، مقدار معینی پول به عنوان یادبود نیم شقل به مسئولین اعانات پرد اخت می کند که مبلغ آن هر سال اعلام می شود.
5- خواندن مگیلا و گفتن براخا بر آن)، تنها از طریق مگیلای کاشر (طبق قوانین بر روی پوست کاشر نوشته شده است) امکان پذیر می باشد. لذا برای کسانی که به این نوع مگیلا دسترسی ندارند، و یا نمی توانند آن را بخوانند، شالیح صیبور این میصوا را به نمایندگی جماعت انجام می دهد، که لازم است شالیح صیبور و جماعت به این امر نیت ببندند.
6- در شب، پیش از خواندن مگیلا، سه براخا( شامل شهیانو) و پس از خاتمه آن، یک براخا می گویند، و در صبح براخای شهخیانو שהחיינו گفته نمی شود. لازم است شالیح صیبور (خواننده مگیلا) قبل از گفتن براخا، به نمایندگی جماعت نیت کند، و از آنان نیز بخواهد که با شنیدن براخا از دهان او، به آن نیت ببندند. لذا جماعت با شنیدن براخاها (باروخ هو باروخ شمو ברוך הוא וברוך שמו ) نمی گونید، و تنها ( آمن )را جواب می دهند.
7- یک وظیفه مهم در روز پوریم (هدیه دادن به مستمندان) است. همچنین میصوای دیگر این چشن فرستادن هدایای خوراکی برای دوستان است.

امروز آرامگاه استر و مردخای در مرکز شهر همدان جزء میراث فرهنگی ایران و یکی از زیارتگاه های مهم یهودیان بشمار میرود.