حروف عبری و نقش آنها در فرهنگ یهود

واژه “فرهنگ” به گونه های مختلفی تعریف شده، می گویند فرهنگ عبارت است از مجموعه ای از استعدادها، عادات، مشتمل بر علم و دانش، تفکر و اندیشه و قضاوت و سایر غرایض که بر طبق یک اصول منطقی و منظم باعث تکامل انسان میشود. همچنین باعث ایجاد وجه تمایز بین او و دیگر جانوران. ضمن آنکه بعنوان عضوی از جامعه، جهت تسلسل و بقاء خود در حفظ این میراث کوشا باشد. خط و زبان یکی از اجزای اصلی تشکیل دهنده فرهنگ در میان جوامع به شمار می رود.

 

در آیین یهود این ابزار از ابتدا جنبه روحانی داشته زیرا پیام آور قوانین الهی (تورات) بوده است. اولین بار به شکل طومارهای حامل نویدهای تسلی بخش جهت روز موعود رهایی و بازخرید یهودیان از بردگی در مصر، آمدن شبات و سپس گرفتن ده فرمان خداوند توسط حضرت موسی. علمای یهود بر این باورند خداوند حروف عبری را قبل از آفرینش زمین و آسمان خلق نموده است تا وسیله ای باشد برای ارتباط مابین خودش و مخلوقاتش و بشر پس از آگاهی بر این علم قادر باشد با آفریدگار خویش ارتباط برقرار کند تا از قوانین الهی که توسط انبیا به آنان ارائه شده در جهت تکامل خویش بهره جویند

چگونگی پیدایش و شکوفایی فرهنگ یهود از طریق خط و زبان

ناگفته نماند برای شناخت و کسب اطلاعات جامع تر زبان عبری با توجه به سابقه تاریخی و نقش حساس آن مسلما نیاز به مطالعات فراوانی است. در این نوشتار سعی شده اشاره ای داشته باشیم، مختصر به سوابق تاریخی، بررسی حروف و رابطه اعداد با حروف عبری.
حفاری ها و کشفیات مختلف از سنگ نوشته ها در مناطق خاورمیانه نشان از آن دارد. در ابتدا دو نوع سیستم مهم خطی وجود داشته است یکی متعلق به تمدن سومریان با نام سیستم پیکتو گرافیک یا خط تصویری و دیگری برای تمدن مصریان که دارای علایم مخصوص و بصورت شکل های هندسی بوده. نوع دیگر از سیستم های خطی که بعدها شکل گرفت زبان Hijborow (های برو) که ترکیبی از سیستم خطی هیروگلیف از مصر و سیستم کونیفر که مرکب از 600 حرف بوده و طبق اسناد موجود تا اواسط قرن هشتم قبل از میلاد از این سیستم خطی هم در بعضی از اقوام مستقر در کرانه های مدیترانه استفاده میشد. با توسعه تمدن های دیگر همانند فینیقی ها و عبرانی ها در کنعان و پی ریزی شدن فرم خطی و در اثر ایجاد روابط تجاری و فرهنگی و یا کشورگشایی بعضی از اقوام الزاما تغییرات عمده ای در یک راستا بین آنان در جهت شبیه سازی خط و زبان انجام گرفت. این شباهت را میتوان ازسندهای بدست آمده بین حروف عبرانی و فینیقی به وضوح رویت نمود. البته استفاده از این سیستم های خطی در ابتدا بسیار دشوار بود و فقط اقلیتی محدود امکان فراگیری آنرا داشتند. رفته رفته بخاطرنیازهای روزافزون و گسترش روابط، این احساس پدید آمد که باید خطی ساده تر ابداع شود که بتواند در زندگی روزمره جوابگوی آنان باشد.
در حفاری های مناطقی در بیت اللحم کتیبه های کشف شده مبین آن است که یهودیان پس از استقرار در سرزمین مقدس در طول قرن 13 قبل از میلاد اقدام به تغییراتی اساسی در این زمینه البته با کمک گرفتن از حروف فینیقی در جهت بهینه کردن خط و زبان انجام دادند. این عمل نه تنها باعث شد هر حرف هم معنی کلمه را بدهد و شکل آن هم با معنای کلمه یکی باشد بلکه باعث ابداع حروفی ساده تر گردد. ضمن آنکه اقوام دیگر در این راستا کم و بیش از این تغییرات در خط و زبان خویش استفاده نمودند و داوطلبین بیشتری را برای فراگیری آن فرا خواند

همانطور که قبلا اشاره شد حروف تصویری در ابتدا به شکل حیوانات و یا اشیاء می بودند که طی زمان دستخوش تغییراتی گردید و به شکل حروف که در خط عبری کنونی است بکار گرفته شد.
هرچند که این تغییرات تدریجا طی قرون متمادی انجام گرفته است. ولی حالات بعضی از این حروف تا حدی حفظ شده اند. بدین ترتیب که اولین حرف از هر کلمه با توجه به معنای آن کلمه سمبلی برای آن حرف قرار داده شد. مثلا ב علامت که نشانگر یک خانه است و با ב مطابقت دارد باعث شد که برای حرف ب سمبلی بصورت ב در نظر گرفته شود.
حرف ו (واو) در زبان عبری به معنی میخ نیز می باشد با کمی دقت مشاهده میشود که بالای آن سر میخ و در پایین قسمت تنه را نشان میدهد. این حرف در ابتدا به شکل Y و سپس تغییر یافته و به شکل ו و امروز به شکل ו که به تنهایی نمایشگر تصویری از یک میخ بوده، تشکیل یافته. کلمه ג (گیمل) در زبان عبری به معنی شتر نیز می باشد. همانگونه که مشخص است قسمت بالای سر شتر و میانه آن گردن و تنه و قسمت انتهای پایین دو پای آن را نشان میدهد. شکل اولیه آن اینگونه 1 بوده و به تدریج به شکل ג درآمده.
باید توجه داشت که تمام حروف تدریجا طبق ضوابطی تغییرات زیادی را متحمل شده اند.

الفبای عبری و ارتباط آن با اعداد:
یکی دیگر از موارد استفاده از الفبای عبری ایجاد ارتباط با اعداد می باشد بویژه کبالیست ها با مطالعه کتاب زوهر توانسته اند به رازهای فیزیکی و رمز و رموز خلقت واقف شوند. زیرا آنان بر این باورند با یادگیری و درک علم اعداد میتوان به علم خودشناسی و خداشناسی پی برد.
ارتباط الفبای عبری با اعداد و آگاهی به ارزش عددی در دوران باستان بصورت یک علم با جنبه های مذهبی بکار گرفته شده بود. به مرور آوازه و شهرت علم اعداد از فرهنگ عرفانی یهودیت هم پا فراتر نهاد و اقوام دیگر هم این علم را در مراکز آموزش و فرهنگی خود بکار گرفتند. از جمله یونانی ها که پس از آگاهی براین علم همیشه برایشان یک خاصیت راز آمیزی در اعداد بعنوان سوال مطرح بود. فیثاغورث با فراگیری این علم از یهودیان، با عقیده استوار بها ارزش راز آمیز اعداد بر آن شد که یکی نظام کاملا نوین را بر بنیاد اصل حساب پایه گذاری نماید. همچنین توانست مقدمات یک فرهنگ عارفانه (تصوف) را به افلاطون میراث دهد. او توانست این اعتقاد اسرارآمیز اعداد را نیز که بطور مقدماتی یهودیان بویژه یهودیان ایام گالوت (پراکندگی) برای توجیه کلامی آیین یهودی بکار می بردند را به منتهای سادگی برساند. افلاطون این اعتقاد را که واقعیت ابدی و مستقل از زمان است را از عرفای یهودی آموخت که اساس قوانین حاکم بر سرنوشت عالم ، فرضیه ای است ذاتی و متکی به قوانین الهی حاکم بر سرنوشت تمامی کائنات است. به همین دلیل نظریه تغییر ناپذیر و غیر متغیر را به تمام جهانیان قدیم انتشار دادو علم جدیدی بنیان نهاد که الهیات مسیحیت و تمدن اسلامی بر آن استقرار پیدا نمود.

قبل از آنکه به تشریح حروف عبری بپردازیم گفتن یک نکته راجع به احیاء زبان عبری ضروری است. احیاء زبان عبری و وسعت بخشیدن به آن و ایجاد لغات جدید را باید مرهون سه دلیل مهم دانست:
1- مورد استفاده قرار گرفتن کتب قدیم چون تورات، تلمود و میشنا که تسلسل در استفاده این کتب بویژه در میان مذهبیون باعث جلوگیری از به فراموشی سپردن لغات قدیمی گردید.
2- ابداع کلماتی جدید با استفاده از ریشه های لغات قدیمی بویژه لغات عبری و آرامی.
3- معانی بخشیدن لغات جدید به لغات قدیمی که البته تا حدودی باعث ایجاد سردرگمی در درک مطلب برای نسل جدید خواهد بود. ضمنا استفاده از اصطلاحات بین المللی که بیشتر جنبه علمی یا فنی دارند را هم نباید از نظر دور نگاه داشت و آن از جهت پراکندگی یهودیان عالم در اقصی نقاط عالم بود.
نحوه استفاده از حروف عبری و پی بردن به ارزش عددی آن حروف، در مرحله اول تجزیه و تحلیل خود کلمه سپس تعبیر و تغییر آن، همچنین ارتباط و مقایسه با دیگر کلماتی که ارزش عددی آن با یکدیگر یکسان باشد. اینگونه تعبیر ظاهرا در بعضی موارد حدسیات و پیشگویی هم در بر داشته است. اگرچه این عمل جنبه مذهبی نداشته و صرفا فقط جنبه های ادبی و سرگرم کننده داشته است، با این وجود کبالیست ها بر این باورند آمدن حروف در کلمات هرگز تصادفی نبوده و هر حرف هم میتواند پیام آور بسیاری از نکات مهم و آموزنده و اسرار آمیزی در زندگی باشد. لذا مهمترین اهداف، ایجاد تفاسیر چدید و پیگیری معانی عرفانی تک تک حروف و خود کلمات می باشد.

در کتاب مقدس تورات سفر برشیت – پاراشای لخ لخا – فصل هفدهم اینگونه آمده:
1- اورا م نود نه ساله بود. خداوند به اورام ظاهر شده به او گفت: من قادر مطلق هستم در حضورم سجده کن و کامل شو.
2- تا عهدم را بین خودم و تو قرار دهم و تو را بسیار کثیر کنم.
3- اورام رو بر زمین نهاد و خداوند با او چنین سخن گفت.
4- اینک عهدم با تو این است که به پدر قوم ها مبدل شوی.
5- نامت دیگر اورام خوانده نشود، نظر به اینکه تو را پدر جمعیت قوم ها قرار داده ام، اسم تو اوراهام باشد.
6- تو را بسیار زیاد و بارور خواهم کرد و تو را به قوم ها مبدل خواهم نمود و پادشاهانی از تو بوجود خواهد آمد.
15- خداوند به اوراهام گفت: نام زنت را ساری نخوان چون نامش سارا است.
16- او را برکت خواهم داد، از او هم به تو پسری خواهم داد. سارا را برکت خواهم کرد و به قوم ها مبدل خواهد گشت، پادشاهان قوم هایی از او خواهند بود.
سفر برشیت – پاراشای وییشلخ – فصل سی و پنجم این چنین آمده است:
9- خداوند موقع بازگشت یعقوو از پدن آرام بار دیگر به او ظاهر شده او را برکت نمود.
10- خداوند به او گفت نامت یعقوو است. دیگر بار نامت یعقوو خوانده نشود بلکه نامت ایسرائل خواهد بود، پس نامش را ایسرائل گذاشت.
خداوند به او گفت من قادر مطلق هستم، بارور و زیاد شو یک قوم و قبیله های زیادی از تو بوجود خواهد آمد و از وجود تو پادشاهانی بیرون خواهند آمد.
12- آن سرزمین را که به اوراهام و ایسحاق بخشیدم، به تو میدهم و بعد از تو آن سرزمین را به نسلت خواهم بخشید.

الفبای عبری (آلف بت):
الفبای عبری متشکل از 22 حرف (اصلی) می باشد. به عقیده کبالیست ها این تعداد با בך (حروف بت و خاف بزرگ) که معادل همان 22 است و به معنای “به سوی تو” مطابقت دارد و آن نشانگر تورا می باشد و اینگونه تفسیر نموده اند که بنی ایسرائل به سوی تو دعاگو می باشد. به این 22 حرف 5 حرف که مختص به آخر کلمات است، افزوده میشود و نام מנצפך به معنای انبیا تو مشخص می باشد. (این 5 حرف چون در آخر کلمه استفاده میشود صوفید می نامند و به معنای بزرگ است) بنابراین حروف عبری مجموعا از 27 حرف تشکیل یافته که آن را با זך مشخص کرده اند و به معنای خالص و پاک می باشد. از خصوصیات مهم حروف عبری آن است که بصورت جدا از هم تشکیل کلمه خواهند داد و هر حرف هم دارای نام و هم ارزش عددی منحصر به خودش را دارد. اسامی حروف وقتی که نوشته شوند از دو حرف یا حداکثر از سه حرف تشکیل میشود، غیر از کلمه گیمل גימל که چهار حرفی می باشد.

ارزش عددی اسامی و معنای هر حرف در آلف بت عبری:

از ترکیب حروف بالا میتوان سایر اعداد را بدست آورد. مثلا
תק: 400 + 100 = 500
תר: 400 + 200 = 600
תש: 400 + 300 = 700
תת: 400 + 400 = 800
תתק: 400 + 400 + 100 = 900
יא: 11
בכ: 20 + 2 = 22

با گذاشتن علامت کوچکی روی حروف א, ב, ג, … اعداد چهار رقمی و به بالا حاصل خواهد شد.
א’ = 1000
ב’ = 2000
ג’ = 3000
י’ = 10000
تبصره: حروفی که در زبان عبری وجود ندارد طبق قرارداد، حروف و شماره عددی آنها بدین صورت می باشد:

ضمنا علایم دیگری بعنوان صداها وجود دارند که نقش بسیار مهمی را به هنگام ترکیب شدن با الفبای عبری در جهت بیان صدا و معنای آن ایفا می کنند. ناگفته نماند علایم صداها فاقد ارزش عددی هستند اما هر کدامشان (از دید کبالیستی) دارای نام و خصوصیاتی (انرژی) می باشند.

اسامی علایم، صداها و انرژی هر کدامشان عبارتند از:

تفسیر ارزش عددی حروف و تعبیرات آن:
تفسیر ارزش عددی حروف بر چند مبنا قرار داشته که نسبتا متفاوت هستند. لذا سعی شده مختصر اشاره ای داشته باشیم به اساس تفاسیر و همچنین پیگیری معانی آن در ابعاد مختلف.
گاهی ممکن است لازم باشد برای برقراری تساوی بین اعداد، تغییراتی انجام دهیم مثلا می توان از تعداد صفرها یا همگی آن صرف نظر نمود. این عمل صرفا برای شبیه سازی و ایجاد ارتباط بین کلمات و هماهنگی در معنای آن می باشد. با مثال هایی که در این نوشتار گنجانیده شده، یقینا این مبحث روشن تر خواهد شد.
شبات و ارزش عددی:
هفتمین روز هفته شبات بعنوان روز عید شادمانی در نزد یهودیان بسیار مقدس می باشد. یکی از احکام دهگانه (چهارمین فرمان) که در کوه سینا بر حضرت موسی از طرف خداوند نازل گردید، نگهداری شبات است). برای تقدیس این روز بزرگ مراسمی ویژه همراه با آیین مذهبی انجام میشود. با پوشیدن لباس های تمیز، صرف غذاهای خوب، غور در علوم الهی، استراحت نمودن و انجام نیایش در کنیساها بیش از سه هزار و سیصد سال قبل یهودیان نسل به نسل این میراث را حفظ و اجرا نموده اند. یهودیان هر جمعه قبل از غروب آفتاب با روشن نمودن دو شمع و دعا خواندن به استقبال شبات می روند. سپس با نیایشی دیگر و نوشیدن جرعه یائین (شراب) براخای هموتصی (دعای شکرانه) را با نانی مخصوص به نام خلا بر سر سفره برگزار می کنند. ضمن آنکه با تشکر و نیایش از خداوند، این اجازه را می خواهند تا از نعمات دیگر مانند ماهی، سوپ، گوشت و دیگر خوراکی ها تناول نمایند.
حال اگر ارزش عددی اسامی ذکر شده را بررسی کنیم متوجه خواهیم شد حاصل جمع همگی کلمه ها یکسان و برابر است با عدد 7 که توضیح آن اینگونه بیان شده است:
کلمه נר در عبری به معنای نور شمع می باشد، ارزش عددی آن برابر است 250=50+200 از صفر آن صرفنظر می کنیم حاصل جمع دو رقم 25 برابر است 7=5+2 ناگفته نماند منظور از روشن نمودن شمع، آوردن نور الهی در شبات است.
کلمه יין (یایین) به معنای شراب، ارزش عددی این کلمه برابر است با 70=10+10+50 از صفر آن صرفنظر می کنیم حاصل جمع عدد 7 خواهد بود. منظور از استفاده از شراب آن است که می خواهند شعف و شادی فراهم کنند که جنبه روحانی داشته باشد تا بتوانند وارد دنیای الهی شوند.
کلمه חלה (خلا) به معنای نان ویژه شبات می باشد. ارزش عددی خلا معادل 43=5+30+8 می باشد و حاصل جمع دو رقم آن برابر است با 7=4+3، برای خلا اینگونه تعبیر شده است، به منظور داشتن برکات آسمانی در شبات همچنین در مقایسه با “مان” از آن بهره می جویند.
کلمه דג (داگ) به معنای سوپ ارزش عددی آن معادل 340=40+200+100 از صفرهای آن صرفنظر می کنیم حاصل جمع دو رقم باقی مانده برابر 7 خواهد بود.
בשר (باسار) در عبری به معنای گوشت می باشد، ارزش عددی آن برابر 502=300+200+2 است که صفر آن را حذف نموده، حاصل جمع دو رقم باقی مانده برابر است با عدد 7.
ناگفته نماند در دوران گذشته در ضیافت ها و مجالس اعیان و اشراف مرسوم بوده جهت پذیرایی از مدعوین از بهترین خوراکی ها (ماهی، سوپ و گوشت) استفاده میشود. لذا بدین منظور داشتن بهترین ها در ضیافت شبات امری است واجب.
جهت برقراری ارتباط می توان حاصل یک عدد چند رقمی را با هم جمع نمود تا حاصلش به یک عدد دو رقمی تبدیل شود. ضمن آنکه می توان با تغییراتی در همان عدد (دو برابر کردن، به توان رسانیدن و یا انجام چهار عمل اصلی) در صورتی که حاصل دو عدد یکسان گردد می توان ارتباط های بیشتری را پیدا نمود. با توضیحات ذیل این امر بیشتر محسوس است.
گل شوشنا و نگرشی به ارزش عددی آن:
قرن هاست که گل رز با آن رنگ سرخ و زیبایی باشکوهش، مظهر عشق و دوستی شناخته شده. در نواحی سرزمین مقدس از همین خانواده (رز) گلی پرورش یافته با نام شوشنا שושנה که داری 13 گلبرگ می باشد. حال ارزش عددی آن را بدست آوریم حاصل برابر است با 661=300+6+300+50+5 که اگر یکایک اعداد را با هم جمع کنیم و آنرا به یک عدد دو رقمی تبدیل کنیم حاصلی خواهیم داشت با 13=6+6+1 که با تعداد گلبرگ های آن برابر است و از سوی دیگر واژه اهوا אהוה در عبری به معنای عشق است وهمانند گل شوشنا دارای ارزش عددی 13 می باشد. مشاهده می شود که چه ارتباط زیبایی را می توان بین این دو کلمه احساس نمود. حال اگر ارزش عددی دو کلمه اهوا را یا دو عدد 13 را با هم جمع کنیم حاصل آن عدد 26 معادل کلمه (ی – ه – واو – ه) به معنای نام اعظم خداوند می باشد و اینگونه تعبیر شده که هرگاه دو نفر با عشق با هم یکی شوند نهایتا به تکامل الهی خواهند رسید.
در کتاب زوهر گل شوشنا تشبیه شده است به قوم بنی ایسرائل که همانند غنچه ای گل با رایحه ای از عشق و احسان در حال شکوفایی باشد.

منابع:
باورهای اسطوره ای:یوسف ستاره شناس