سرود های عرفانی

 

 

سرودهای عرفانی

بدون تردید سرود و موسیقی در یهودیت، بخش مهمی از تاریخ و اعتقادات مذهبی هر فرد یهودی بشمار می رود و به نوعی نشانگر مسرت و احساسات روحانی وی می باشد . علمای یهود، از دیرباز به نقش موسیقی در اعتلای روح بشر واقف بودند، از این رو همواره توجه خاصی بدان مبذل داشته اند. زیرا معتقدند، آوای خوش آهنگین حتی در نحوه خواندن دعا (تفیلا)، قرائت توراه، و خواندن شیرا، می تواند اثری عمیق بر روح و روان هر فرد یهودی بجای بگذارد . حضرت داوود (داوید) در تهیلیم می فرماید “خداوند را با شادی عبادت کنید” زیرا یکی از راه های شاد بودن و آرامش بخشیدن به روح، استفاده از موسیقی و نواهای مختلف سازها است . در كتب «تنخ» اشارات زيادي به صوت خوش حضرت داويد شده كه هنگام خواندن زبور هيچ كس را طاقت ايستادن نبوده و همه از جمله حيوانات به كرنش و سماع در مقابل آن برمي‏خواسته‏اند. نیزهمچنین، از آلات موسیقی مختلفی (چون سازهای زهی، فلوت، شیپور،شوفار و ادوات ضربی) نام برده شده. که در مراسم و تشریفات هم در میشگان و هم درمعبد حضرت سلیمان (بیت همیقداش) استفاده می شده اند. در همین رابطه در كاوش‏هاي باستان‏شناسي كه در اورشليم و ديگر نقاط ‏اسرائيل صورت گرفت، تنديس و لوح‏هايي به دست آمد كه در آن حضرت داويد را در حال نواختن چنگ يا ليرا نشان داده است . یهودیان از جمله اقوامی هستند که هنر موسیقی را در عصر خود، هر جا که ساکن بودند. به درجه عالی رساندند، به عبارتی ریشه این امر را میتوان در دو بخش دانست: اول نقش حضرت “داوید” و دوم قرائت آهنگین تورات که به شیوهی کهن رایج بوده. در همین راستای موسیقی به کنیسای یهود راه یافت، که قدیمیترین شیوهی موسیقی مذهبی در سنت یهود است . به روایتی، نحوه آهنگین خواندن اشعار کتاب مقدس از دوران عزرای کاتب (پنج قرن قبل از میلاد) پایه گذاری شده است و این سبک خواندن اشعار، نسل به نسل منتقل شده و بنیاد موسیقی سنتی یهود را بنا نهاده است . با استناد به کتاب مقدس در بیش از یک هزار قبل از میلاد، در دوران آبادی بت همیقداش (معبد سلیمان) پانزده پله در صحن مقدس وجود داشته که “لاویان” (افراد خاندان لوی) بر هر پله با آلات موسیقی یک پرده از موسیقی مربوط به مزامیرداوود (شیر لمعلوت یا سرود درجات) را می خوانده اند. نیز مرسوم بوده، در تجلیل و حمد و ثنای خداوند، به ویژه در مناسبت های شبات ها، روش هشانا، کیپور و اعیاد سه گانه (جشن سوکوت، پسح و شاعوووت) در صحن بیت همیقداش علاوه برخواندن «تهیلیم» (مزامیر داوود)، بخش های از توراه (آزیاشیر، شیرهئزینو)، «شیرهشیریم» (غزل غزلیات) سلیمان و نیز«بیرکت کهنیم» را با نوائی خاص می خواندند . و جعمیت حاضر با گفتن “آمین” یا “هللویا” جواب پیشنماز (شالیح صیبور) را می دادند. در کتاب نویئم نقل شده، که حتی فرشتگان نیز در حضور خداوند سرود می سرایند و عظمت خداوند را با نغمه های روحانی شکر می گویند .

نباید از نظر دور داشت، اولین بار این گونه از سرودهای روحانی هنگام خروج قوم بنی اسرائیل از مصر، در مدح و ثنا خداوند توسط «میریام» خواهر مشه بن عمرام خوانده شد . در سفر شموت پاراشای بشلح فصل شانزدهم این گونه بیان شده، «میریام» (خواهر مشه و اهرون ) نخستین ناوی زن در قوم بنی اسرائیل، دف زنان به همراه سایر زنان با خواندن سرود “آزیاشیر” یا سرود دریا (از سروده های حضرت موسی) به رقص و پایکوبی پرداختند . میریام ترجیع بند آن اشعار را تکرار می کرد، « برای خداوند سرود بخوانید چونکه واقعا قابل احترام است . اسب و ارابه (پرعوه) را به دریا افکند ». پس از خرابی بیت همیقداش و به اسارت رفتن قوم بنی اسرائیل به گالوت بابل و متعاقبا پس آزادی توسط کوروش و سپس کوچ کردن به سر زمین پهناور ایران، موسیقی یهود دستخوش تغیرات زیاد و موثری شد، بطوریکه ترکیب و ساختمان آن دگرگون گردید. دیری نپائید، یهودیان تحت تاثیر شرایط محیطی و آمیختگی با تمدن های متفاوت (ایرانیان، اعراب و سپس ترکان عثمانی) تحولی عظیم در فرهنگ، زبان و موسیقی ایشان شکل گرفت

از همان دوران موسیقی یهود شاهد تولد ( تعمیم ) بوده که عبارتند از علاماتی که روی کلمات کتاب مقدس نوشته شده و نشان دهنده ریتم آهنگین آنها می باشد. اکثر علمای یهودی و مسیحی متذکر شده اند که سرودهای قدیمی عبری یا (تعمیم) به عنوان پایه های سرود های روحانی کلیسای مسیحیان آمبروزیا (یونانیان و رومیان) و گرجستان به شمار می رود بعد از به اسارت رفتن يهوديان و مهاجرت های نا خواسته، به خاطر پراكندگي قوم بني‏اسرائيل در جهان، موسيقي يهود با حفظ هويت خود جاي پاي خود و تأثير خود را در تمام نواحي جغرافيايي كه یهودیان پراكنده شده بودند، بجای گذاشت، كه مي‏توان به عنوان نمونه موسيقي شرق و جنوب اروپا و آسياي صغير را قيد كرد كه از همه بارزتر موسيقي بلوك شرق اروپا (یهودیان اشکنازی) كه اصطلاحا به موسيقي “كِلزِمر” و یا “يديش” (فرهنگ و گويش يهوديان اروپاي شرقي) مي‏گويند اشاره کرد . یکی از نشانه های بارز آن رقص های یهودیان گرجستان (رقص قفقازی) می باشد که در ماورای کوهای قفقاز در بیش از یکهزار سال پیش در این نواحی می زیسته اند . باید خاطر نشان کرد، سرودهای سنتی و مذهبی یهودیان کشور های غربی، اکثراً مربوط به سرودهای دستهجمعی و ملودیهای یهودیان “حسیدیم” میباشد. به عبارتی، منشاء اصلی به وجود آمدن ملودی «حسیدوت» توسط گروهی مذهبی به نام حسیدیم بودند که به دنبال جنبش (بعل شم طو) یکی از رهبران مذهبی اروپایی (لهستان) در قرن هجدهم پا گرفت و این جنبش به طور غیرمستقیم ابتدا در سراسر اروپای شرقی انتشار یافته، سپس در سرتاسر دنیا شیوع پیدا نمود . نیز همچنین موسیقی کنیسا تحت تاثیر موسیقی شرق و به جهت ارتباط با یهودیان یدیش و مردم اوکراین، در طی قرون وسطی و رنسانس توانست جدیدترین سبک موسیقی یهود را به تم و فرم کلی خود در آورد .
در حال حاضر صدها حکایت و ترانههای حسیدی (بر گرفته از کتب «تنخ») در مناسبت ها، کنیساها و مدارس مذهبی یهودیان اشکنازی و سفارادی رواج یافته که از محبوبیت زیادی برخوردار است، که به نوعی نشانگر عشق هر یهودی به یهودیت می باشد. “بعل شم طو” بر این باور بود هیچ خوشحالی بیشتر از اجرای احکام خداوند نیست . امروزه از خصوصیات مهم هر شالح صیبور (پیش نماز) دارا بودن صدای خوش و دلنشین است . اگر چه متون مذهبی یهودیان اکثرشهرها با هم شباهت دارد ولی در هر جامعه با گویش و نوای خاص (لهجه) که معمولاً نسل به نسل از پدران ما به ارث رسیده است خوانده می شود.