شخصیت ها

مرتضی خان نی داوود

.

موسیقی اصیل ایرانی همواره وام دار خدمات ارزشمند مرتضی خان نی داوود میباشد. مردی که در بقا و غنای این هنر قدم برداشت و به آن جان دوباره بخشید. این پیر نغمه سرا بنیانگذار دایره المعارف موسیقی اصیل ایرانی است.
او در سال 1279 شمسی در یک خانواده هنردوست و هنر پرور یهودی در تهران دیده به جهان گشود. پدرش “بالاخان” نوازنده ی تنبک بود و منزلش محفل بسیاری از موسیقیدانان هم عصر خودش. در زمانی که نه موسیقی هنر شناخته میشد و نه موسیقیدانان هنرمند، مرتضی در محضر شیفتگان موسیقی رشد کرد. هفت ساله بود که پدر به استعداد او پی برد و او را بدست استاد “میرزا حسینقلی” از بزرگترین استادان به نام زمانه سپرد. بدلیل خردسالی، پدر او را همراهی میکرد. مرتضی پس از درگذشت استاد نزد “درویش خان” بهترین شاگرد او آنچه از ردیف موسیقی آموخته بود تکمیل کرد. چنان عاشقانه درس استاد را می آموخت که درویش خان تمامی زیر و بم هنر خود را بر او باز گشود. درویش خان خود از ناموران موسیقی است که بدلیل انقلابی که در موسیقی به پا کرد نامش جاودان است.
مرتضی خان در محضر این استاد مدال های طلا، نقره و برنز همچنین تبرزین زرین که نشان شاگردان ممتاز بود را به دست آورد. او پس از فوت درویش خان در سن بیست سالگی از وزارت فرهنگ برای تاسیس مدرسه موسیقی مجوز گرفت و بعنوان قدردانی و بزرگداشت یاد استاد آن را “مدرسه درویش” نام گذارد و اموزش و تعلیم شاگردان دوریش خان را به عهده گرفت. هنرمندانی چون قمر الملوک وزیری، ارسلان درگاهی و ملوک ضرابی در مدرسه او درس گرفتند و پا به عرصه ی موسیقی گذاشتند.

مرتضی خان در سال 1319 ه.ش. همزمان با گشایش رادیو ایران همکاری با این سازمان را آغاز کرد و به مدت ده سال در این اداره فعالیت مستمر داشت. وی در برنامه های موسیقی رادیو با هنرمندانی چون هجوی، علی اکبر شهنازی، ابوالحسن صبا، حبیب سماعی همراه بود. همزمان با اجرای برنامه در رادیو به تدریس در مدرسه ادامه داده و در عین حال روی اشعار ملک الشعرا، رهی و پژمان بختیاری برای خواننده هایی چون قمر، ملوک ضرابی، بنان، ادیب خونساری، روح انگیز و جواد بدیع زاده تصنیف می ساخت و گاه همراه با آنان تار می نواخت. وی به مبانی موسیقی سنتی و اجرای اصیل آن ایمان داشت. به شدت مخالف اختلاط موسیقی غربی با موسیقی و ردیف های ایرانی بود.
در سال 1350 در سن 71 سالگی وزارت فرهنگ از او دعوت کرد تا از ردیف های موسیقی ایرانی، دستگاهها و گوشه ها به صورت نوار نمونه هایی ضبط کند. وی با وجود کهولت سن از این دعوت استقبال کرد و به منظور حفظ و زنده نگاه داشتن موسیقی ایرانی، ردیف های موسیقی را در 297 نوار ضبط نمود. ابتدا دستگاه و ردیف را معرفی و سپس آنرا می نواخت. تهیه ی این دایره المعارف یکسال و نیم به طول انجامید. استاد دریافت پاداش برای خدمت خود را رد کرد و این کار را وظیفه ی خود به مملکت و فرهنگ و موسیقی ایرانی اعلام نمود. این اثر مرجعی برای پژوهش و گنجینه ی با ارزشی برای آیندگاه می باشد.
از آثار به یاد ماندنی او میتوان به مرغ سحر، ماه من، مرغ حق و آتش دل اشاره کرد. از دیگر ساخته های جاودان و قدیمی او می توان به پیش درآمد اصفهان اشاره کرد که توسط استاد حنانه بازسازی و بر روی سریال پربیننده تلویزیونی “هزار دستان” از ساخته های علی حاتمی به اجرا درآمد. ناگفته نماند شعر مرغ سحر، سروده ملک الشعرای بهار می باشد. لازم به ذکر است که مرتضی نی داوودسال هادر خیابان فردوسی تهران مغازه الکتریکی داشت.

نی داوود

مرتضی خان نی داوود در تاریخ معاصر موسیقی ایران نامی ماندگار است. وی در طول زندگی خود نمونه ی بارز یک انسان فداکار و نوع پرور بود و نه تنها هیچگونه سود مادی از مدرسه اش دریافت نمی کرد بلکه همواره به شاگردان بی بضاعت خود کمک می رساند. تمامی کنسرت ها و برنامه های هنری او به نفع امور خیریه اجرا میشد.
وی در سال 1314 با همسرش محترم آفاری ازدواج نمود، ثمره ی این پیونددو فرزند دختر و یک پسر می باشد. وی پس از سالها خدمت به فرهنگ ایران در نهم امرداد سال 1369 در غربت (سانفرانسیسکو)، دار فانی را وداع گفت اما نام و یاد او جاودانه ماند.

آثار مرتضی نی داود:
تصنیف شاه من

مقالات مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *